Осы аптаның басында АҚШ Сирия мен Иракқа қайтадан соққы жасады. Мұның басты себебі Иорданиядағы АҚШ базасының бомбалануы болған. Оған қоса АҚШ Бағдатта Хезболаның командирін өлтірді. Бұл қақтығыстармен қатар Сотүстік Корея басшысы Оңтүстік Кореяны басып алуға дайын екенін мәлімдеген. Ал Әзірбайжан құрамына ресми кірген Қарабахта алғаш рет сайлау өтті. Stan.kz тілшісі кейінгі аптадағы әлемегі саяси жаңалықтарға апталық шолу жасады.  

Әзірбайжандағы президент сайлауы: Ильхам Әлиев билікте қалды

Америкалық Oracle Advisory Group ұйымы Әзірбайжандағы кезектен тыс президент сайлауы кезінде жүргізілген экзит-полл қорытындысын жариялады.

Ұйым өкілі Георге Бирнбаум сайлаушылардың 93,9 пайызы Ильхам Әлиевке дауыс бергенін мәлімдеген.

Экзит-полл нәтижелері бойынша президент Ильхам Әлиев 93,9%, Захид Орудж 1,8%, Рази Нуруллаев 0,9%, Фазил Мустафа 1,5%; Елшад Мұсаев 0,4%;, Гудрат Гасангулиев 1,2%, Фуад Әлиев 0,3% дауыс жинаған. 

Ал Әзірбайжанның орталық сайлау комиссиясы дауысты 93%-ын өңдегеннен кейін Ильхам Әлиев 92,05% дауыс жинап, жеңіске жетті. Захид Орудж да екінші орында болды.  Орталық сайлау комиссиясының мәліметінше, оған сайлаушылардың 2,19 пайызы дауыс берген. ОСК мәліметі бойынша, сайлаушылардың түпкілікті қатысуы 76,73 пайызды құрады. Президенттік сайлауға Әлиевті қосқанда жеті үміткер қатысты.

Фото: Anadolu Ajansı

Дауыс беру 125 сайлау округіндегі 6537 сайлау учаскесінде өтті. Орталық сайлау комиссиясының ақпарат орталығының мәліметі бойынша, дауыс беруге 4 миллион 590 мың 75 сайлаушы қатысқан.

Дауыс беру барысы ОСК-ның ресми сайтында 1000 сайлау учаскесінде орнатылған веб-камералар арқылы тікелей эфирде көрсетілді. Сайлауды 72 халықаралық ұйым мен 89 елден құралған 790 халықаралық байқаушы бақылады.

Әзірбайжанда президент сайлауы заң бойынша 7 жылда бір рет өтеді. Кейінгі рет 2018 жылдың 11 сәуірінде сайлау өткен. Әзірбайжанда келесі сайлау 2025 жылдың сәуір айында өтуі керек еді. Алайда Әлиев мерзімінен бұрын саулау өткізу туралы шешім қабылдаған. Президент бұл шешіміне үш фактор себеп болғанын айтты. 

Біріншіден, Қарабахтың Әзірбайжанның толық бақылауына түпкілікті көшуі ел үшін “жаңа дәуірдің бастауы” болмақ.

Екіншіден, президенттік сайлау ең маңызды саяси оқиға және ол бүкіл республика аумағында, оның ішінде Қарабахта да, өткізілуі қажет. Қарабах тұрғындары да дауыс беруге құқылы.  

Үшіншіден, Әлиевтің билікте болғанына 20 жылдан асты, оның айтуынша, бұл кезеңді дәл осы сайлау қорытындылайды.

Кейінгі 30 жылда таулы Қарабахта өткен алғашқы сайлау

Инфографика: Stan.kz 

Бұл республиканың бүкіл халықаралық мойындалған аумағында өткен алғашқы сайлау болды. Баку толық бақылау орнатқан Таулы Қарабахта да сайлау учаскелері жұмыс істеді.

Еске салсақ, Әлиевтің жарлығымен бұл аумақ Қарабах экономикалық ауданы деген атауға ие болды. Оның құрамына Ханкенді қаласы, Ағджабеди, Агдам, Барда, Физули, Ходжалы, Ходжавенд, Шуша және Тертер аудандары бар.

2023 жылдың 19 қыркүйегінде Әзірбайжан Қарабахтағы әскери операцияны "жергілікті сипаттағы лаңкестікке қарсы шаралар" деп атады. Бір күннен кейін тараптар атысты тоқтату, армян күштерін қарусыздандыру және мойындалмаған Таулы Қарабақ республикасының құрылымдарын тарату туралы келісімге келген.

Самвел Шахраманян 2024 жылдың 1 қаңтарынан бастап мойындалмаған республиканың өмір сүруін тоқтататын жарлыққа қол қойды. 2023 жылдың қазан айында Ильхам Әлиев Ханкендиде Әзірбайжан туын көтерді. Қарабақтағы этникалық армян халқының басым бөлігі аймақтан көшіп кетті. Армения билігі 100 мыңнан астам ішкі босқындарды қабылдағанын хабарлады.

Ильхам Әлиевтің президенттік мансабындағы ең үлкен жетістігі

Фото: Reuters

Ильхам Әлиев 2003 жылы Гейдар Әлиев қайтыс болғаннан кейін өткен сайлауда жеңіске жетіп, президенттікке келді. 21 жыл билікте болған ол "жеңімпаз халықтың жеңісті көшбасшысы" деген ұранмен өткен сайлауда да жеңіске жеткен.

Әлиев өз билігінің барлық кезеңінде Гейдар Әлиевтің саясатын жалғастырып, әкесінің өсиетін орындап келеді. Көп жыл бойы Арменияның оккупациясында болған Қарабах пен оның төңірегіндегі аудандарды азат етіп, өз билігін жеңіспен аяқтады.

Қарабахтағы жеңіспен Әзірбайжанның аймақтық және жаһандық рөлі күшейіп, аймақта жаңа геосаяси мүмкіндіктер пайда болды. Қарабахтағы жеңіс Ильхам Әлиевтің мансабындағы ең маңызды жетістік болып саналады.

Ким Чен Ын Оңтүстік Кореяны басып алуға дайын екенін мәлімдеді

Сотүстік Корея басшысы Ким Чен Ын төтенше жағдайлар туындаған жағдайда Оңтүстік Корея аумағын басып алуға дайын екенін мәлімдеді. 

"Төтенше жағдайда оларды басып алу – еліміздің мәңгілік қауіпсіздігін, бейбітшілігі мен тұрақтылығын қамтамасыз ететін  шара", – деп мәлімдеді Ким Чен Ын.

Еске салсақ, осыған дейін Солтүстік Корея басшысы Оңтүстік Кореямен ынтымақтастық құруға ниет білдірген. Алайда Оңтүстік Корея Пхеньянның ынтымақтастық жөніндегі ұсынысына жауап қайтармады. 

Фото: Юрий Смитюк/ТАСС

Солтүстік Корея сарапшылары Ким Чен Ын Оңтүстік Кореямен татуласу және қайта қосылу деген идеядан бас тартқанын айтты. Олардың сөзінше қазір екі ел соғыс дайындығын бастаған. 

"Біз Ким Чен Ын өзінің атасының 1950 жылы жасаған әрекеттерін қайталап, соғыс ашуы туралы стратегиялық шешім қабылдады деп есептейміз", – деп жазды ЦРУ-дың бұрынғы сарапшысы Роберт Карлин және ядролық ғалым Зигфрид Хеккер.

Мұндай мәлімдеме Вашингтон мен Сеулде, Солтүстік Кореяда ауқымды пікірталас тудырды.

Алайда сарапшылардың көбі соғыс болады деген теориямен келіспейді. 

Солтүстік Корея мен Оңтүстік Корея арасында соғыс бола ма?

Ким Чен Ын 15-і күні Жоғарғы халық ассамблеясының заң шығарушылары алдында сөйлеген сөзінде жаңа жылда "Корея түбегінде соғыс кез келген уақытта басталуы мүмкін" деген мәлімдеме жасаған. Алты күннен кейін, Солтүстік Корея әскері шекараны ауыр артиллериямен атқылаған.

Сонымен қатар жыл басынан бері Сотүстік Корея судың астынан шабуылдайтын ядролық зымырандарды сынақтан өткізгені туралы хабарлаған. Олар БҰҰ санкциясын бұзып, қару-жарақ жасауды жалғастырды.

"Бұл – үлкен мәселе. Бұл режимнің негізгі идеологиялық ережелерінің бірін түбегейлі өзгертеді”, – дейді Сеулдегі Кукмин университетінің аға ғылыми қызметкері Питер Уорд. 

Инфографика: Stan.kz 

Еске салсақ, 1950 жылы екі елдің бірігуі идеясын қолдаған Ким Ир Сен Оңтүстік Кореяға соғыс жариялаған еді.

Сарапшылар соғыс болған жағдайда қақтығыс Корей түбегінің батысындағы даулы аралды атқылау түрінде болуы ықтимал екенін айтады.

2010 жылы Солтүстік Корея Йонпхен аралына шабуыл жасап, төрт оңтүстік кореялық сарбазды өлтірген. Бұл шабуыл Оңтүстікті ашуландырған еді. 

Сарапшылар дәл осындай арандатушылықтың тағы да жасалуы мүмкін екенін айтты.

АҚШ бірнеше елге ракеталық соққы берді

Америка Құрама Штаттары үш сарбаздың өлтірілуіне жауап ретінде Ирак пен Сириядағы Иранмен байланысты нысандарға шабуыл жасау жоспарын мақұлдағанын хабарлады.

АҚШ-тың CBS News телеарнасы Ақ үй Сирия мен Иордания шекарасына жақын маңдағы Tower 22 базасына жасалған шабуылға жауап ретінде екі ел ішіндегі Иран қызметкерлері мен нысандарын нысанаға алуды мақұлдағанын хабарлады.

Ақпаратта АҚШ үшін ауа райының қаншалықты маңызды екені айтылған. Күннің ашық болуы Вашингтонның бейбіт тұрғындарды нысанаға алмауына септігін тигізетінін жеткізген. 

Фото: Anadolu Ajansı

Жұма күні Иран президенті Эбрахим Раиси елін қорғаған кез келген адамға қатаң түрде жауап беретінін мәлімдеді. 

"Біз соғыс бастамаймыз. Бірақ біреу бізді қорқытқысы келсе, оларға қатаң жауап береміз", – деді Раиси.

Тегеранның президенті Иранның әскери қуаты аймақтағы ешбір елге қауіп төндірмейтінін айтты. Оның сөзінше Иранның күші тек айналасындағы елдер үшін қауіпсіздікті қамтамасыз  етуге ғана жетеді.

Иран Иорданиядағы пилотсыз ұшақтың шабуылына қатысы барын жоққа шығарды. АҚШ базасына жасалған шабуылды АҚШ пен Израильге қарсы "Ирактағы исламдық қарсыласу" деп аталатын қарулы топтар өз мойнына алды. Израильдің Газаға қарсы соғысы басталғалы бері алғаш рет америкалық сарбаздар қаза болды.

АҚШ пен Иран арасында қақтығыстар

Иранға қосылған топтар кейінгі жылдары АҚШ-тың Ирак пен Сириядағы базаларына жүздеген шабуыл жасады. Олардың шабуылдары Газа секторындағы соғыстың басталуы және халықаралық атысты тоқтату туралы шақыруларға АҚШ-тың үнсіздігінен кейін ғана күшейе түсті.

Иран Израильдің Ливандағы Хезболламен шекарадағы соғысын және Йемендегі хуситтердің Қызыл теңіз кемелеріне және АҚШ пен Ұлыбритания кемелеріне шабуылдарын қамтитын Израиль соғысының әскери зардаптары күшейгенін қаламайтынын айтты.

Фото: pixabay.com

Бірақ Иран Ислам революциясы Сақшылар корпусының бас қолбасшысы Хоссейн Салами Теһран АҚШ-тың кез келген соққысына жауап беретінін ескертті.

АҚШ-тағы Hawkish республикашыл шенеуніктері Иранға тікелей соққы беруге шақырды, бұл соғыстың ауқымын үлкейтуі мүмкін.

2020 жылдың қаңтарында АҚШ Иранның жоғары дәрежелі генералы Касем Сүлейманиді Иракта өлтіргеннен кейін, Иран Ирактағы америкалық базаны зымыранмен атқылап, ондаған сарбазды жаралады. 

Ирактағы исламдық қарсыласу ұйымы сәрсенбіде Ирак үкіметінің келеңсіз жағдайда қалмауы үшін АҚШ күштеріне қарсы әскери операцияларды "тоқтататынын" мәлімдеді. АҚШ қорғаныс министрі Лойд Остин Вашингтон сөзге емес, іс-әрекетке назар аударатынын айтты.

Иранды қолдайтын әл-Нуджаба қозғалысы жұма күні АҚШ әскерлерінің Ирактан кетуі және Израильдің Газадағы соғысын тоқтату талаптары орындалмайынша Таяу Шығыстағы АҚШ күштеріне шабуылдарын жалғастыратынын мәлімдеді.

Бағдаттағы шабуыл: Хезбола басшынысының өлімі 

Атаның ортасында АҚШ әскерилері Ирактағы Иран қолдайтын "Катаиб Хезболла" қарулы тобының қолбасшысы өлтірілді деп хабарлады.

“АҚШ күштер әскери қызметкерлеріне жасалған шабуылдарға жауап ретінде Иракта біржақты соққы жасап, аймақтағы АҚШ күштеріне қарсы шабуылдарды тікелей жоспарлауға және қатысуға жауапты Катаиб Хезболланың қолбасшысын өлтірді", –делінген әскери мәлімдемеде.

Қазірге бейбіт тұрғындардың құрбан болғаны туралы мәлімет жоқ екенін айтты.

Командирдің Әбу Бакир әл-Саади екенін белгілі болды. Командир Бағдадтың шығысында көлікке пилотсыз ұшақпен жасалған соққыдан қаза тапқан. Үш адамның көз жұмғаны айтылды.


Автор: Айгерим Жумабаева

Айгерим — опытный редактор с богатым опытом в изучении и письме о культуре и истории. Ее страсть к языкам и письму помогает создавать увлекательные тексты.