А1 союз и; кхочушдан а, т1ехкхочушдан а выполнить и перевыполнить; ваша а, йиша а брат и сестра
жүктеу/скачать 15.54 Mb.
|
Xьхьа мест. кто; кем. хьа̃ [хьа̃н, хьа̃на, хьа̃но̃, хьа̃не̃, й] недомога́ние. хьаа [хьаьа, хьаьира, хьаьъна] 1) отстоя́ться, отста́иваться (о жидкости); коьрттера бе̃н хи ца хьаьа погов. вода́ чиста́ у исто́ка; 2) опа́сть, опада́ть (об опухоли, отёке); дестар хьаьъна о́пухоль опа́ла. хьаадала* потенц. от хьаа. хьабба̃рех ловзар жму́рки. хьабдайта* понуд. от хьабдан. хьабдан* [хьабдо, хьабдира, хьабдина] зажму́рить, закры́ть, сомкну́ть (глаза); бӀаьргаш хьаббан закры́ть глаза́. хьага [хьаьга, хьаьгира, хьаьгна] 1) испыта́ть си́льное жела́ние, жа́ждать; ваша гарх хьаьгна со я жа́жду уви́деть бра́та; 2) позави́довать. хьагдайта* понуд. от хьагдан. хьагдала* [хьагло, хьагделира, хьагделла] 1) потенц. от хьага; 2) изнемога́ть от жа́жды. хьагдалийта* понуд. от хьагдала. хьагдан* [хьагдо, хьагдира, хьагдина, хьагдер] вы́звать, вызыва́ть жа́жду. хьагийта [хьогуьйту, хьагийтира, хьагийтина] понуд. от хьага. хьаго̃ [хьагадо*, хьагийра, хьагийна] заинтересова́ть, прельсти́ть, соблазни́ть чем-л. хьагӀ [хьогӀан, хьогӀана, хьогӀо̃, хьогӀе̃, й; мн. хьаьгӀнаш, й] неприя́знь, вражда́; хьагӀ ле̃ло̃ пита́ть не́нависть к кому-л.; враждова́ть с кем-л. хьада [хьоду, хьаьдира, хьаьдда] субъект в ед. побежа́ть, бежа́ть, ри́нуться; шина caгӀe хьаьдда молла, цхьа̃ а доцуш, висна посл. мулла́, погна́вшийся за двумя́ ми́лостынями, оста́лся ни с чем (соотв. за двумя́ за́йцами пого́нишься, ни одного́ не пойма́ешь). хьададала* потенц. от хьада. хьа̃дайта* понуд. от хьа̃дан. хьадал [хьадалан, хьадална, хьадало̃, хьадале̃, в, й; мн. хьадалш, б] рассы́льный. хьа̃дала* [хьа̃ло, хьа̃делира, хьа̃делла] потенц. от хьа̃н. хьа̃дан* [хьа̃до, хьа̃дира, хьа̃дина] потрево́жить, побеспоко́ить; вижнарг ма хьа̃велахь не трево́жь спя́щего. хьадийта [хьодуьйту, хьадийтира, хьадийтина] понуд. от хьада. хьаж [хьаьжан, хьаьжана, хьаьжо̃, хьаьже̃, д; мн. хьаьжаш, д] лоб. хьажа [хьожу, хьаьжира, хьаьжна] субъект в ед. 1) посмотре́ть, взгляну́ть; хьожуш хила посма́тривать, погля́дывать; массо̃ a aгӀop хьожуш хила посма́тривать по сторона́м; хьалха хьажаза ког ма баккха, тӀе̃хьа хьажаза дош ма а̃ла посл. не де́лай ни ша́гу, не посмотре́в вперёд, не пророни́ ни сло́ва, не огляну́вшись наза́д; 2) дожда́ться; 3) обыска́ть; де̃гӀax хьажа обыска́ть оде́жду (букв. те́ло); кисанах хьажа обыска́ть карма́ны; цӀийнах хьажа произвести́ дома́шний о́быск; 4) осмотре́ть, обсле́довать; цомгушчуьнга хьажа осмотре́ть больно́го; ◊ малх хьаьжна со́лнце вы́глянуло. хьажагӀабакх ты́ква. хьажадайта* понуд. от хьажо̃1. хьажадала* потенц. от хьажа. хьажар масд. 1) смотр; 2) ожида́ние; 3) о́быск; 4) рассмотре́ние, обсле́дование. хьажархо̃ [хьажархо̃чун, хьажархо̃чунна, хьажархо̃чо̃, хьажархо̃чуьнга, в, й; мн. хьажархой, б] зри́тель, зри́тельница. хьажахӀитта наве́дываться, навеща́ть. хьажахӀотта наве́даться, навести́ть. хьажийта [хьожуьйту, хьажийтира, хьажийтина] 1) понуд. от хьажа; 2) показа́ть; цомгушчуьнга лор хьажийта показа́ть больно́го врачу́. хьажо̃1 [хьажадо*, хьажийра, хьажийна] объект в ед. 1) наце́лить; топ хьажо наце́лить ружьё; 2) напра́вить; балха хьажо̃ напра́вить на ра́боту; арз суьде̃ хьажо̃ напра́вить жа́лобу в суд; 3) пригна́ть, прила́дить что-л. (по размерам). хьажо2 [хьажо̃чун, хьажо̃чунна, хьажо̃чо̃, хьажо̃чуьнга, в; мн. хьажой, б] рел. хаджи́ (мусульманин, совершивший паломничество в Мекку и Медину). хьажойбойург соро́ка. хьажойн, хьажойниг прил. рел. пало́мнический. хьажцӀа [хьажцӀийнан, хьажцӀенна, хьажцӀийно̃, хьажцӀийне̃, д] рел. моги́ла проро́ка Муха́ммеда (место паломничества мусульман). хьаийта [хьоуьйту, хьаийтира, хьаийтина] дать отстоя́ться (жидкости). хьайба1 [хьайбанан, хьайбанна, хьайбано̃, хьайбане̃, д; мн. хьайбанаш, д] скот, скоти́на. хьайба2 [хьайбанан, хьайбанна, хьайбано̃, хьайбане̃, й; мн. хьайбанаш, й] айва́. хьайбанан1 прил. ско́тский. хьайбанан2 прил. айво́вый; хьайбанан дечиг а) древеси́на айво́вого де́рева; б) амуле́т из айво́вого де́рева (средство, якобы предохраняющее от болезней, ран и вражеского «чародейства»). хьайбанниг см. хьайбанан1,2. хьайн, хьайниг мест. свой, своя́, своё. хьайта [хьойту, хьайтира, хьайтина] понуд. от хьа̃н. хьайц во́зглас, употребля́емый при понука́нии коро́в. хьаккъаш мн. от хьакъ. хьакха1 [хьакхин, хьакхина, хьакхо̃, хьакхе̃, й; мн. хьакхарчий, й] свинья́; хьакхин кӀорни поросёнок; см. херси. хьакха2 [хьокху, хьаькхира, хьаькхна] 1) сжать; скоси́ть; марс хьакха сжать серпо́м; мангал хьакха скоси́ть косо́й; цана хьакха накоси́ть се́на; 2) спили́ть; херх хьакха спили́ть (пило́й); 3) погла́дить; куьг хьакха погла́дить руко́й; 4) пома́зать, сма́зать; басар хьакха покра́сить; даьтта хьакха нама́слить; 5) вы́тереть; гата хьакха вы́тереть полоте́нцем; 6) поду́ть, пове́ять; мох хьаькхне̃ра поду́л ве́тер; 7) заре́зать; урс хьакха заре́зать, уби́ть (острым оружием); гӀе̃зашна урс хьакха заре́зать гусе́й; 8) руби́ть. хьакхадайта* понуд. от хьакхо̃. хьакхадала* 1) потенц. от хьакха2; 2) косну́ться кого-чего-л., дотро́нуться до кого-чего-л.; ко̃гашца лаьттах хьакхавала косну́ться нога́ми земли́; 3) перен. име́ть отноше́ние к кому-чему-л., каса́ться кого-чего-л.; и хьох хьакхалуш дац э́то тебя́ не каса́ется. хьакхар1 масд. 1) жа́тва; косьба́; 2) пиле́ние, пи́лка; 3) гла́жение; 4) сма́зывание; 5) вытира́ние; 6) ве́яние, дунове́ние; 7) ре́зание; 8) ру́бка (напр. леса). хьакхар2 мазь; са́ло. хьакхарчийле̃лор масд. свиново́дство. хьакхарчийле̃лорхо̃ свиново́д. хьакхарчийле̃лорхойн, хьакхарчийле̃лорхойниг прил. свиново́дческий. хьакхийта [хьокхуьйту, хьакхийтира, хьакхийтина] понуд. от хьакха. хьакхин, хьакхиниг прил. свино́й; хьакхин жижиг свини́на; хьакхин чоьш щети́на. хьакхо̃ [хьакхадо*, хьакхийра, хьакхийна] 1) замеси́ть; бод хьакхо̃ замеси́ть те́сто; 2) простира́ть (бельё); 3) заскрежета́ть; цергаш хьакхо̃ заскрежета́ть зуба́ми; 4) поваля́ть кого-что-л. хьакхолг [хьакхолган, хьакхолгана, хьакхолго̃, хьакхолге̃, й; мн. хьакхолгаш, й] щи́колотка. хьакъ [хьокъан, хьокъана, хьокъо̃, хьокъе̃, д; мн. хьаккъаш, д] 1) соотве́тствие; 2) заслу́га, до́лжное; ше̃н хьакъ дӀаделира цунна он получи́л по заслу́гам; 3) долг, обя́занность. хьал [хьо̃лан, хьо̃лана, хьоло̃, хьоле̃, д; мн. хье̃лаш, д] 1) положе́ние, состоя́ние, обстоя́тельство; могашаллин хьал состоя́ние здоро́вья; хӀун хьал ду хьо̃ьгахь? как ты себя́ чу́вствуешь?; цомгушчуьнгахь во̃н хьал ду больно́й в тяжёлом состоя́нии; цомгушчуьнгара хьал могушчунна ца хаьа посл. состоя́ние больно́го не понима́ет здоро́вый (соотв. сы́тый голо́дного не разуме́ет); 2) настрое́ние; 3) иму́щество, состоя́ние, бога́тство; хьал гулдан нажи́ть состоя́ние; хьал долуш хила разбогате́ть, стать бога́тым. хьала нареч. 1) вверх, наве́рх; 2) вверх про́тив тече́ния (реки). хьала= глагольная приставка, обозначающая: 1) движение вверх, напр. хьаладаккха подня́ть вверх; 2) движение против течения реки, напр.: хьалада̃н пойти́ вверх (против течения). хьалаайа 1) подня́ть; цӀаьнкъара бер хьалаайа подня́ть ребёнка с по́ла; байракх хьалаайа подня́ть флаг; 2) карт. приня́ть. хьалагӀатта субъект в ед. подня́ться, встать; меттара хьалагӀатта встать с посте́ли, с ме́ста. хьалагӀаттадайта* понуд. от хьалагӀатто̃. хьалагӀаттадала* потенц. от хьалагӀатта. хьалагӀаттийта понуд. от хьалагӀатта. хьалагӀатто̃ [хьалагӀаттадо*, хьалагӀаттийра, хьалагӀаттийна] объект в ед. 1) подня́ть, поста́вить на́ ноги; охьавоьжнарг хьалагӀатто̃ подня́ть упа́вшего; 2) разбуди́ть, подня́ть с посте́ли. хьалагӀаьттинарг прич. подня́вшийся, вста́вший. хьалагӀитта поднима́ться, встава́ть. хьалагӀиттадайта* понуд. от хьалагӀитто̃. хьалагӀиттадала* потенц. от хьалагӀитта. хьалагӀиттар масд. встава́ние. хьалагӀиттийта понуд. от хьалагӀитта. хьалагӀитто̃ 1) поднима́ть, ста́вить на́ ноги; 2) буди́ть, поднима́ть с посте́ли. хьалагӀовтта субъект во мн. подня́ться, встать; меттара хьалагӀовтта встать с посте́ли, с ме́ста. хьалагӀовттадайта* понуд. от хьалагӀовтто̃. хьалагӀовттадала* потенц. от хьалагӀовтта. хьалагӀовттийта понуд. от хьалагӀовтта. хьалагӀовтто̃ объект во мн. 1) подня́ть, поста́вить на́ ноги; охьаэгнарш хьалагӀовтто̃ подня́ть упа́вших; 2) разбуди́ть, подня́ть с посте́ли; охьабийшинарш хьалагӀовтто̃ разбуди́ть спя́щих. хьалагӀоттург прич. поднима́ющийся, встаю́щий. хьаладада* субъект в ед. взбежа́ть, побежа́ть наве́рх; ла̃ми тӀехула хьалавада побежа́ть вверх по ле́стнице. хьаладададала* [хьалададало, хьаладададелира, хьаладададелла] потенц. от. хьаладада. хьалада̃дала* [хьалада̃ло, хьалада̃делира, хьалада̃делла] потенц. от хьаладан. хьалададийта* понуд. от хьаладада. хьаладаийта* понуд. от хьалада̃н. хьаладаккха* объект в ед. 1) подня́ть вверх; 2) перен. повы́сить (по службе); 3) перен. возвели́чить, превознести́. хьаладаккхар* масд. 1) подня́тие вверх; 2) перен. повыше́ние; 3) перен. возвеличе́ние. хьаладала* пода́ть наве́рх; ◊ дов хьаладала переда́ть суде́бное де́ло в вышестоя́щую инстанцию. хьалада̃ла* субъект в ед. 1) подня́ться вверх; шолгӀачу этаже̃ хьалаве̃лира иза он подня́лся́ на второ́й эта́ж; самолёт хьалаяьлла хӀава̃э̃ самолёт подня́лся в во́здух; 2) подня́ться (об уровне чего-л.); хи хьаладаьлла вода́ в реке́ подняла́сь; 3) перен. увели́читься, подня́ться; белхан эвсаралла дикка хьалаяьлла производи́тельность труда́ значи́тельно подняла́сь; 4) перен. получи́ть повыше́ние (по должности). хьаладаладала* [хьаладалало, хьаладаладелира, хьаладаладелла] потенц. от хьаладала. хьалада̃ладала* потенц. от хьалада̃ла. хьаладалийта понуд. от хьаладала. хьалада̃лийта* понуд. от хьалада̃ла. хьаладан* [хьаладо, хьаладира, хьаладина] засучи́ть (рукава) . хьалада̃н* [хьаладо̃гӀу, хьаладеара, хьаладеана] субъект в ед. пойти́ вверх. хьаладаха* [хьалодо̃ьду, хьаладахара, хьаладахна] 1) подня́ться; куьг хьаладахара рука́ подняла́сь; 2) идти́ вверх. хьалада̃ха* 1) подня́ть вверх объект во мн.; поднима́ть вверх; 2) перен. повы́сить по слу́жбе объект во мн.; повыша́ть по слу́жбе. хьаладахадала* потенц. от хьаладаха. хьалада̃хадала* потенц. от хьалада̃ха. хьаладахийта* понуд. от хьаладаха. хьалада̃хийта* понуд. от хьалада̃ха. хьаладахка* [хьаладо̃гӀу, хьаладаьхкира, хьаладаьхкина] субъект во мн. пойти́ вверх. хьаладахьа [хьалахьо, хьаладаьхьира, хьаладаьхьна] потащи́ть вверх кого-что-л. хьаладахьадала* потенц. от хьаладахьа. хьаладахьийта* понуд. от хьаладахьа. хьаладийла 1) поднима́ться вверх; 2) перен. получа́ть повыше́ние по слу́жбе. хьаладийладала* потенц. от хьаладийла. хьаладийлийта* понуд. от хьаладийла. хьаладовла* субъект во мн. 1) подня́ться вверх; нах ла̃ми тӀехула хьалабевлира лю́ди подняли́сь по ле́стнице; 2) перен. подня́ться, повы́ситься, увели́читься, возрасти́; ме̃хаш хьалабевлла це́ны подняли́сь. хьаладовладала* потенц. от хьаладовла. хьаладовлийта* понуд. от хьаладовла. хьалаида бежа́ть вверх. хьалаидадала* потенц. от хьалаида. хьалаидийта понуд. от хьалаида. хьалакхиа вы́расти, подрасти́; кӀант хьалакхиъна ма́льчик подро́с. хьалакхиадала* потенц. от хьалакхиа. хьалакхиийта понуд. от хьалакхиа. хьалакхийда тяну́ться кве́рху. хьалакхийдадайта* понуд. от хьалакхийдо̃. хьалакхийдо̃ протя́гивать, подава́ть наве́рх что-л. хьалакхийса подбра́сывать; броса́ть вверх; буьрка хьалакхийса подбра́сывать мяч. хьалакхийсадала* потенц. от хьалакхийса. хьалакхийсийта понуд. от хьалакхийса. хьалакхио̃ 1) расти́ть, выра́щивать; зе̃загаш хьалакхио̃ расти́ть цветы́; 2) перен. воспи́тывать; бе̃раш хьалакхио̃ воспи́тывать дете́й; кадраш хьалакхио̃ воспи́тывать ка́дры. хьалакховда потяну́ться кве́рху. хьалакховдадайта понуд. от хьалакховдо̃. хьалакховдо̃ протяну́ть, пода́ть наве́рх что-л. хьалакхосса субъект в ед. подбро́сить, ки́нуть вверх; буьрка лаккха хьалакхосса подбро́сить высоко́ мяч. хьалакхоссадала* потенц. от хьалакхосса. хьалакхоссийта понуд. от хьалакхосса. хьалакъада показа́ться на пове́рхности; арахь хьалакъедда буц в по́ле появи́лась тра́ва. хьалалалла объект в ед. погна́ть вверх. хьалалалладала* потенц. от хьалалалла. хьалалаллийта понуд. от хьалалалла. хьалалахка объект во мн. погна́ть вверх. хьалалахкадала* потенц. от хьалалахка. хьалалахкийта понуд. от хьалалахка. хьалалелла объект в ед. гнать вверх. хьалалелладала* потенц. от хьалалелла. хьалалеллийта понуд. от хьалалелла. хьалалелха вска́кивать. хьалалелхадайта* понуд. от хьалалелхо̃. хьалалелхадала* потенц. от хьалалелха. хьалалелхийта понуд. от хьалалелха. хьалалелхо̃ 1) гнать вверх; 2) согна́ть. хьалалехка объект во мн. гнать вверх. хьалалехкадала* потенц. от хьалалехка. хьалалехкийта понуд. от хьалалехка. хьалао̃за подня́ть, вздёрнуть что-л.; кирхьа хьалао̃за подня́ть за́навес. хьалао̃задала* потенц. от хьалао̃за. хьалао̃зийта понуд. от хьалао̃за. хьаласатта вы́прямиться; дегӀ ма-дду хьаласатта вы́прямиться во весь рост. хьаласаттадайта* понуд. от хьаласатто̃. хьаласаттадала* потенц. от хьаласатта. хьаласаттийта понуд. от хьаласатта. хьаласатто̃ вы́прямить; букъ хьаласатто̃ вы́прямить спи́ну, распрями́ть спи́ну. хьаласетта выпрямля́ться. хьаласеттадайта* понуд. от хьаласетто̃. хьаласеттадала* потенц. от хьаласетта. хьаласеттийта понуд. от хьаласетта. хьаласетто̃ выпрямля́ть. хьалатаӀа приподня́ться, вы́прямившись. хьалатаӀадайта* понуд. от хьалатаӀо̃. хьалатаӀадала* потенц. от хьалатаӀа. хьалатаӀийта понуд. от хьалатаӀа. хьалатаӀо̃ приподня́ть; корта хьалатаӀо̃ приподня́ть го́лову. хьалате̃Ӏа приподнима́ться, выпрямля́ясь. хьалате̃Ӏадайта* понуд. от хьалатеӀо̃. хьалате̃Ӏадала* потенц. от хьалате̃Ӏа. хьалате̃Ӏийта понуд. от хьалате̃Ӏа. хьалате̃Iо̃ приподнима́ть, выпрямля́я. хьалахахка поскака́ть вверх. хьалахахкадала* потенц. от халахахка. хьалахахкийта понуд. от хьалахахка. хьалахехка скака́ть вверх. хьалахехкадала* потенц. от хьалахехка. хьалахехкийта понуд. от хьалахехка. хьалахе̃ца запусти́ть; ракета хьалахе̃ца запусти́ть раке́ту. хьалахила подтяну́ться кве́рху. хьалахило̃ подви́нуть кве́рху что-л. хьалаэккха подскочи́ть (о лежащем или сидящем). хьалаэккхадала* потенц. от хьалаэккха. хьалаэккхийта понуд. от хьалаэккха. хьалаэха идти́ вверх. хьал-да̃хар благосостоя́ние. хьал-де положе́ние; дуьнена юкъара хьал-де междунаро́дное положе́ние. хьалдерг, хьалдолу прич. бога́тый, состоя́тельный; хьалдолу колхоз бога́тый колхо́з. хьалкха [хьалкханан, хьалкханна, хьалкхано̃, хьалкхане̃, й; мн. хьалкханаш, й] род пло́ских серёжек. хьалне̃хьа̃ нареч. вверх, по направле́нию вверх. хьалха нареч. ра́ньше, сперва́, снача́ла; хьалха ойла е̃, тӀаккха жоп ло̃ сперва́ поду́май, пото́м отвеча́й; хьалха дуьйна с да́вних пор; пхи шо хьалха пять лет тому́ наза́д; хьалха санна по-пре́жнему, как ра́ньше. хьалха̃ нареч. впереди́, спе́реди, пе́ред, передо; цӀе̃ношна хьалха̃ пе́ред до́мом; суна хьалха̃ передо́ мной; хьалха̃ хао̃ посади́ть кого-л. спе́реди, впереди́ кого-чего-л. хьалхадаккха* объект в ед. опереди́ть, перегна́ть, обогна́ть. хьалхада̃ла* субъект в ед. опереди́ть, перегна́ть, обогна́ть; дошлочул хьалхава̃ла перегна́ть вса́дника; на̃къост дика хилча, а̃лаша хьалхайо̃лу посл. е́сли напа́рник хоро́ш, и ме́рин коня́ обгоня́ет (т. е. если работаешь с хорошим товарищем, то работа спорится); вир хьалхадаллалц ца хоьхку говр посл. ло́шадь го́нят (на скачках) не до тех пор, пока́ осёл её перего́нит (т. е. не доводят до изнеможения). хьалхада̃ларех* нареч. вперего́нки́; хьалхава̃ларех ида бежа́ть вперего́нки́. хьалхада̃ха* опереди́ть объект во мн.; опережа́ть. хьалхадийла* перегоня́ть, опережа́ть. хьалха̃дилла* положи́ть пе́ред кем-л. что-л.; тетрадь хье̃хархо̃чунна хьалха̃дилла положи́ть тетра́дь пе́ред учи́телем. хьалхадовла* субъект во мн. перегна́ть, опереди́ть. хьалхадовларех* нареч. наперегонки́; хьалхадовларех уьду бе̃раш де́ти бегу́т наперегонки́. хьалха̃кхийса броса́ть кого-что-л. пе́ред кем-чем-л. хьалха̃кхосса бро́сить кого-что-л. пе́ред кем-чем-л. хьалха̃ла̃ца держа́ть кого-что-л. впереди́ кого-чего-л. хьалха̃ла̃цадала* потенц. от хьалха̃ла̃ца. хьалха̃ла̃цийта понуд. от хьалха̃ла̃ца. хьалхалелха забега́ть вперёд, опережа́я други́х; заска́кивать вперёд. хьалхале̃ра, хьалхале̃раниг прил. пре́жний, про́шлый. хьалхара прил. 1) пере́дний; 2) первонача́льный. хьалхараа̃ла запе́ть. хьалхараэ̃риг прич. запева́ла. хьалхарниг см. хьалхара. хьалхататта 1) вы́двинуть вперёд; 2) перен. вы́двинуть, отличи́ть, вы́делить. хьалхататтар масд. выдвиже́ние. хьалхатитта 1) выдвига́ть вперёд; 2) перен. выдвига́ть, отлича́ть, выделя́ть. хьалхатиттар масд. выдвиже́ние. хьалха̃ту̃хург прич. грам. уст. приста́вка; см. дешхьалхе̃. хьалха-тӀаьхьа нареч. после́довательно, один за други́м. хьалха-тӀаьхьалла после́довательность, очерёдность. хьалха̃хаа сесть впереди́ кого-чего-л. хьалха̃хаадала* потенц. от хьалха̃хаа. хьалха̃хаийта понуд. от хьалха̃хаа. хьалха̃хула нареч. спе́реди. хьалха̃хӀитта предста́ть, представа́ть пе́ред кем-л.; суьдана хьалха̃хӀиттира те̃шаш свиде́тели предста́ли пе́ред судо́м. хьалха̃хӀитто̃ 1) ста́вить кого-л. спе́реди, впереди́ кого-чего-л.; 2) перен. представля́ть (в воображении). хьалха̃хӀотта 1) предста́ть пе́ред кем-л.; 2) перен. предста́виться (в воображении). хьалха̃хӀотто̃ 1) поста́вить кого-л. спе́реди, впереди́ кого-чего-л.; 2) перен. предста́вить, воспроизвести́ (мысленно). хьалха̃хӀотторг прич. ко́злы у арбы́. хьалхаэккха забежа́ть вперёд, заскочи́ть вперёд, опереди́ть. хьалха-яхна хан грам. давнопроше́дшее вре́мя. хьалхе̃ [хьалхе̃нан, хьалхенна, хьалхе̃но̃, хьалхе̃не̃, й; мн. хьалхе̃наш, й] 1) перёд, пере́дняя сторона́; 2) нача́ло; 3) аванга́рд; 4) пе́рвенство; хьалхе̃ яккха доби́ться пе́рвенства. хьалхе̃ле̃лорг прич. 1) передово́й, головно́й; 2) веду́щий, руководя́щий. хьалхе̃ле̃лорхо̃ передови́к; юьртан ба̃хаман хьалхе̃ле̃лорхой передовики́ се́льского хозя́йства. хьалхенгара, хьалхенгарниг прил. 1) нача́льный; 2) аванга́рдный; 3) передово́й. хьалхо̃1 [хьалхо̃чун, хьалхочунна, хьалхо̃чо̃, хьалхо̃чуьнга, в, й; мн. хьалхой, б] бога́ч, бога́чка. хьалхо̃2 нареч. пора́ньше; хьалхо̃ ду ранова́то. хьалххе̃ нареч. ра́но; зара́нее; заблаговре́менно; бӀаьсте̃ хьалххе̃ яьлла кхушара весна́ в э́том году́ наступи́ла ра́но. хьама [хьаман, хьамана, хьамо̃, хьаме̃, б] сглаз (в суеверных представлениях); хьама баккха боле́ть от «дурно́го гла́за». хьамц [хьамцан, хьамцана, хьамцо̃, хьамце̃, б; мн. хьаьмцаш, д] мушмула́ (плод). хьан см. хьо. хьа̃н [хьов, хьайра, хьайна] раздража́ться (напр. о коже). хьа̃нал1 прил. 1) че́стный, добросо́вестный, безукори́зненный; 2) рел. безгре́шный, чи́стый. хьа̃нал2 мест. сравнит. п. от мила. хьа̃налла 1) че́стность, добросо́вестность; 2) рел. безгре́шность, чистота́. хьа̃налниг см. хьанал1. хьандайта* понуд. от хьандан. хьандала заса́литься, пропита́ться жи́ром. хьандан* 1) сде́лать жи́рным; припра́вить жира́ми; чорпа тӀайца хьанъян припра́вить суп смета́ной; 2) заса́лить; 3) удо́брить; латта кхеллица хьандан удо́брить по́чву наво́зом. хьандар масд. от хьандан 1) заса́ливание; 2) удобре́ние. хьаннаш мн. от хьун. хьар масд. от хьа̃н. хьа̃ра [хьа̃рин, хьа̃рина, хьа̃ро̃, хьа̃ре̃, д] 1) сыпь; 2) крапи́вная лихора́дка. хьа̃рам прил. (противоп. хьа̃нал1) 1) нече́стный, недобросо́вестный; 2) моше́ннический; 3) рел. гре́шный, нечи́стый. хьа̃рамле̃дала* потенц. от хьа̃рамле̃н. хьа̃рамлейта понуд. от хьа̃рамле̃н. хьа̃рамле̃н [хьарамло̃ь, хьа̃рамлийра, хьа̃рамлийна] поступа́ть нече́стно, обма́нывать, моше́нничать, жу́льничать. хьа̃рамлер масд. обма́н, моше́нничество, плутовство́, жу́льничество. хьа̃рамло̃ [хьа̃рамло̃нан, хьа̃рамлонна, хьа̃рамло̃но̃, хьа̃рамло̃не̃, й; мн. хьа̃рамло̃наш, й] недобросо́вестность, нече́стность, обма́н, моше́нничество, жу́льничество. хьа̃рамниг см. хьа̃рам. хьаргӀа [хьаргӀанан, хьаргӀанна, хьаргӀано̃, хьаргӀане̃, й; мн. хьаргӀанаш, й] га́лка. хьаргӀин, хьаргӀиниг прил. га́лочий. хьард [хьаьрдан, хьаьрдана, хьаьрдо̃, хьаьрде̃, й; мн. хьаьрдаш, й] кормово́й отхо́д, сенна́я труха́. хьа̃рин, хьа̃риниг прил. сыпно́й. хьарса [хьорсу, хьаьрсира, хьаьрсина] посы́пать чем-л. хьарсадала* потенц. от хьарса. хьарсар масд. посыпа́ние. хьарсийта [хьорсуьйту, хьарсийтира, хьарсийтина] понуд. от хьарса. хьархо̃ [хьархо̃чун, хьархо̃чунна, хьархо̃чо̃, хьархо̃чуьнга, в, й; мн. хьархой, б] ме́льник. хьарча [хьаьрча, хьаьрчира, хьаьрчина] 1) обви́ться, обмота́ться вокру́г чего-л.; ко̃ча хьарча обви́ться вокру́г ше́и; 2) задолжа́ть; ◊ сох гӀу̃да хьаьрчина я оштрафо́ван. хьарчадайта* понуд. от хьарчо̃. хьарчадала* потенц. от хьарча. хьарчийнарг прич. прош. вр. от хьарчо̃. хьарчийта [хьорчуьйту, хьарчийтира, хьарчийтина] понуд. от хьарча. хьарчо̃ [хьарчадо*, хьарчийра, хьарчийна] 1) заверну́ть, обмота́ть, обви́ть, оку́тать; оберну́ть вокру́г чего-л.; бер кортали юккъе̃ хьарчо̃ заку́тать ребёнка в шаль; логах шарф хьарчо̃ обмота́ть ше́ю шарфо́м; 2) задолжа́ть; декхар хьарчо̃ зале́зть в долги́; ◊ гӀуда хьарчо̃ оштрафова́ть. хьарчор масд. завёртывание, обмо́тка. хьа̃са [хье̃сан, хье̃сана, хье̃со̃, хье̃се̃, б; мн. хьесий, д] 1) метёлка (соцветие у кукурузы); золоти́стые ни́тки; волокно́. хьаст [хьостан, хьостана, хьосто̃, хьосте̃, д; мн. хьасташ, д] исто́чник, ключ, родни́к; нефтяной хьаст нефтяно́й исто́чник. хьаста [хьосту, хьаьстира, хьаьстина] приласка́ть; бер хьаста приласка́ть ребёнка. хьастагӀа нареч. давно́; хьасттагӀехь уже́ давно́. хьастадала* 1) потенц. от хьаста; 2) приласка́ться. хьастийта [хьостуьйту, хьастийтира, хьастийтина] понуд. от хьаста. хьаткъа [хьоткъан, хьоткъана, хьоткъо̃, хьоткъе̃, д] моча́. хьаха1 [хьаьха, хьаьхира, хьаьхна] 1) истоми́ть; бе̃ха некъ хьаьхна тху̃на до́лгий путь истоми́л нас; 2) угоре́ть; пеш хьаьхна цунна он угоре́л от ды́ма; 3) укача́ть, довести́ до тошноты́; ке̃ма хьаьхна цунна его́ укача́ло на парохо́де; 4) обре́чь; яла хьаьхна борз гу̃ лакха яьлла посл. волк, обречённый на смерть, подня́лся на холм (т. е. зазнайство ведёт к гибели). хьаха2 [хьоху, хьаьхира, хьаьхна] ма́зать, штукату́рить. хьахадайта* понуд. от хьахо̃. хьахадала* потенц. от хьаха2. хьахар1 масд. 1) утомле́ние; 2) уга́р; 3) ука́чивание; 4) обрече́ние; ◊ ке̃ма хьахар морска́я боле́знь; лам хьахар го́рная боле́знь. хьахар2 масд. штукату́рка. хьахийта [хьохуьйту, хьахийтира, хьахийтина] понуд. от хьаха1,2. хьахо̃ [хьахадо*, хьахийра, хьахийна] 1) упомяну́ть; 2) перен. посва́тать (невесту). хьацар [хьацаран, хьацарна, хьацаро̃, хьацаре̃, д; мн. хьацарш, д] пот; хьацар даккха вы́звать пот; хьацар да̃ла пропоте́ть. хьацарда̃лар масд. поте́ние. хьацардаьлларг прич. вспоте́вший, пропи́танный по́том. хьацаре̃, хьацаре̃ниг прил. по́тный. хьач 1) [хье̃чан, хье̃чана, хье̃чо̃, хье̃че̃, б; мн. хье̃чаш, д] сли́ва (плод); 2) [хьо̃чан, хьо̃чана, хьо̃чо̃, хьо̃че̃, б; мн. хье̃чаш, д] сли́ва (дерево). хьаша [хьошу, хьаьшира, хьаьшна] задави́ть, затопта́ть, растопта́ть; говро̃ хьаьшира кӀе̃за ло́шадь задави́ла ще́нка; зе̃заг хьаша растопта́ть цвето́к. хьа̃ша [хье̃шан, хье̃шана, хье̃шо̃, хье̃ше̃, в, й; мн. хье̃ший, б] 1) гость, го́стья; хье̃шан цӀа гости́ная, куна́цкая, ко́мната для госте́й; хьа̃ша хила гости́ть; хьо̃шалгӀа в го́сти; 2) прия́тель, прия́тельница; 3) знако́мый, знако́мая. хьашадала* потенц. от хьаша. хьашийта [хьошуьйту, хьашийтира, хьошийтина] понуд. от хьаша. хьашлагӀа [хьашлагӀан, хьашлагӀна, хьашлагӀо̃, хьашлагӀе̃, й; мн. хьашлагӀаш, й] пари́; хьашлагӀа йилла держа́ть пари́. хьашт [хьаштан, хьаштана, хьашто̃, хьаште̃, д; мн. хьашташ, д] потре́бность, нужда́ в чём-л.; интере́с к чему-л.; хьашт ду ну́жно, необходи́мо; йо̃гӀучу на̃барна гӀойла хьашт яц, бахначу бе̃замна хазалла хьашт яц посл. захо́чешь спать— не ну́жно изголо́вья, полю́бишь— нет нужды́ в красоте́; ◊ хьаштин хӀуманаш предме́ты потребле́ния. хьаштагӀа [хьаштагӀанан, хьаштагӀанна, хьаштагӀано̃, хьаштагӀане̃, й; мн. хьаштагӀанаш, й] убо́рная. хьаштдерг*, хьаштдолу прич. ну́жный, необходи́мый. хьаьаш [только мн., й] кукуру́за; хьаьаш йоху чарх кукуру́зная дроби́лка; хьаьаш тило̃ белхи рабо́та в по́мощь кому-л. по очи́стке кукуру́зы; хьаьаш хьакха убра́ть кукуру́зу. хьаьашле̃лор масд. кукурузово́дство. хьаьашле̃лорхо̃ кукурузово́д. хьаьвда [хьаьвдин, хьаьвдина, хьаьвдано̃, хьаьвдане̃, д; мн. хьаьвданаш, д] сто́йло, ясли. хьаьвдин, хьаьвдиниг прил. к хьаьвда. хьаьвхе̃ [хьаьвхе̃нан, хьаьвхенна, хьаьвхе̃но̃, хьаьвхе̃не̃, й; мн. хьаьвхе̃наш, й] тенево́й склон горы (противоп. басе̃). хьаьгӀнаш мн. от хьагӀ. хьаьжан, хьаьжаниг прил. к хьаж ло́бный; хьаьжан даьӀахк анат. ло́бная кость. хьаьжаш мн. от хьаж. хьаьжкӀа [хьаьжкӀан, хьаьжкӀана, хьаьжкӀо̃, хьаьжкӀе̃, й; мн. хьаьжкӀаш, й] кукуру́за. хьаьжкӀельхьара нареч. исподло́бья. хьаьжкӀин, хьаьжкӀиниг прил. кукуру́зный; хьаьжкӀин белхи рабо́та в по́мощь кому-л. по очи́стке кукуру́зы; хьаьжкӀийн до̃ сапе́тка (для хранения кукурузы в початках); хьаьжкӀин ботт кукуру́зная руба́шка. хьаьийн, хьаьийниг прил. к хьаьаш кукуру́зный. хьаькам [хьаькаман, хьаькамна, хьаькамо̃, хьаькаме̃, в, й; мн. хьаькамаш, б] нача́льник, нача́льница; руководи́тель, руководи́тельница. хьаькамалла руково́дство. хьаькаман, хьаькамниг прил. руководя́щий. хьаькназ [хьаькназан, хьаькназна, хьаькназо̃, хьаькназе̃, й; мн. хьаькназаш, й] сово́к (железный). хьаьмцаш мн. от хьамц. хьаьрдаш мн. от хьард. хьаьрк [хьаьркан, хьаьркана, хьаьрко̃, хьаьрке̃, д; мн. хьаьркаш, д] 1) диакрити́ческий знак в ара́бском письме́; 2) грам. знак; сацаран хьаьркаш зна́ки препина́ния. хьаьрмак [хьаьрмакан, хьаьрмакна, хьаьрмако̃, хьаьрмаке̃, б; мн. хьаьрмакаш, д] корнепло́д. хьаьрмакан, хьаьрмакниг прил. корнепло́дный. хьаьрса, хьаьрсаниг прил. ры́жий; ◊ хьаьрса хьач алыча́ (плод и дерево). хьаьрсо̃, хьаьрсо̃ниг прил. рыжева́тый. хьаьтт [хьаьттаран, хьаьттарна, хьаьттаро̃, хьаьттаре̃, й; мн. хьаьттарш, й] 1) с.-х. ток, гумно́; 2) лиша́й; экзе́ма; 3) лави́на. хьаьхьамч [хьаьхьамчан, хьаьхьамчана, хьаьхьамчо̃, хьаьхьамче̃, д; мн. хьаьхьамчаш, д] клей. хьаьхьамчан, хьахьамчаниг прил. клеево́й; ◊ хьаьхьамчан ма̃ча гало́ша. хьаьшнарг прич. к хьаша 1. задави́вший, растопта́вший; 2. зада́вленный, расто́птанный. хьаьъна, хьаьънарг прич. от хьаа. хье̃ [хье̃н, хье̃на, хье̃но̃, хье̃га, б; мн. хьеш, д] 1) головно́й мозг; 2) те́мя. хье̃бо̃цу, хье̃бо̃цург прич. безмо́зглый. хье̃га [хьо̃ьгу, хьийгира, хьегна] 1) зави́довать; дан де̃зарг кха̃ненга дехкинарг де̃зачух хьо̃ьгуш ваьхна посл. кто откла́дывал обя́занности на за́втра, жил, зави́дуя жела́нному (т. е. жил в нужде; соотв. не откла́дывай на за́втра то, что мо́жно сде́лать сего́дня); 2) чу́вствовать, испы́тывать; дика хье̃га испы́тывать удово́льствие; во̃н хье̃га испы́тывать тру́дности; ба̃ла хье̃га горева́ть (букв. испы́тывать го́ре). хье̃гадайта* понуд. от хье̃го̃. хье̃гадала* потенц. от хье̃га. хье̃гар масд. за́висть. хье̃гийта [хьо̃ьгуьйту, хье̃гийтира, хье̃гийтина] понуд. от хье̃га. хье̃го̃ [хье̃гадо*, хье̃гийра, хье̃гийна] прельща́ть, соблазня́ть, заинтересо́вывать чем-л. хье̃гӀа [хье̃гӀа, хьийгӀира, хьегӀна] недомога́ть. хье̃гӀадала* потенц. от хье̃гӀa. хье̃гӀийта [хьо̃ьгӀуьйту, хье̃гӀийтира, хье̃гӀийтина] понуд. от хье̃гӀа. хье̃дайта* понуд. от хье̃дан1,2. хье̃дала1* 1) потенц. от хье̃дан1,2; 2) задержа́ться; новкъахь хье̃велира иза он задержа́лся в доро́ге; 3) погрузи́ться (в воду с головой). хье̃дала2* потенц. от хье̃н1. хье̃дан1* [хье̃до, хье̃дира, хье̃дина] 1) трево́жить; цомгушниг хье̃ван ца лаьа суна я не хочу́ трево́жить больно́го; 2) вспомина́ть; дӀадаьлларг ма хье̃де̃ не вспомина́й про́шлое; 3) де́лать предложе́ние, проси́ть руки́; 4) шевели́ть; вороши́ть; пӀелгаш хье̃дан шевели́ть па́льцами; бельш хье̃ян пожима́ть плеча́ми; йол хье̃ян шевели́ть се́но, вороши́ть се́но. хье̃дан2* [хье̃до, хье̃дира, хье̃дина] задержа́ть, заде́рживать (на какой-л. срок); гӀуллакхаша хье̃вира иза его задержа́ли дела́. хье̃жа [хьо̃ьжу, хьийжира, хьежна] субъект в ед. 1) смотре́ть, гляде́ть; 2) ждать; 3) обы́скивать; 4) осма́тривать, обсле́довать. хье̃жадайта* понуд. от хье̃жо̃. хье̃жадала* потенц. от хье̃жа. хье̃жар масд. 1) смотр; 2) ожида́ние; 3) о́быск; 4) обсле́дование. хье̃жийта [хьо̃ьжуьйту, хье̃жийтира, хье̃жийтина] понуд. от хье̃жа. хье̃жо̃ [хье̃жадо*, хье̃жийра, хье̃жийна] объект в ед. 1) це́лить, ме́тить; къийгана хье̃жийра, аттана кхийтира погов. це́лил в воро́ну, а попа́л в коро́ву; 2) направля́ть; балха хье̃жо̃ направля́ть на рабо́ту; аьрзнаш суьде̃ хье̃жо направля́ть жа́лобы в суд; 3) пригоня́ть, прила́живать что-л. (по размерам). хьейта [хьоьйту, хьейтира, хьейтина] понуд. от хье̃н1. хье̃кха [хьо̃ькху, хьийкхира, хьекхна] 1) жать; коси́ть; кӀаш хье̃кха жать пшени́цу; йол хье̃кха коси́ть се́но; 2) пили́ть; херх хье̃кха пили́ть (пило́й); 3) гла́дить; куьг хье̃кха гла́дить руко́й; 4) ма́зать; поппар хье̃кха ма́зать гли́ной; даьтта хье̃кха ма́слить; 5) кра́сить; басар хье̃кха кра́сить кра́ской; 6) вытира́ть; гата хье̃кха вытира́ть полоте́нцем; 7) дуть, ве́ять; мох хьо̃кху ду́ет ве́тер; 8) ре́зать; урс хье̃кха ре́зать ножо́м; 9) руби́ть; хьун хье̃кха руби́ть лес. хьекхадайта* понуд. от хье̃кхо̃. хье̃кхадала* потенц. от хье̃кха. хье̃кхар масд. 1) жа́тва; косьба́; 2) пиле́ние, пи́лка; 3) гла́женье; 4) сма́зывание; 5) кра́шение; 6) вытира́ние; 7) дунове́ние, ве́яние; 8) ре́зание, ре́зка; 9) ру́бка. хье̃кхийта [хьо̃ькхуьйту, хье̃кхийтира, хье̃кхийтина] понуд. от хье̃кха. хье̃кхо̃ [хье̃кхадо*, хье̃кхийра, хьекхийна] 1) стреми́ться причини́ть вред кому-л., точи́ть зу́бы на кого-л.; несана хье̃кхийна церг воӀах яхна посл. зуб, скрежета́вший на сноху́, укуси́л сы́на; 2) полоска́ть (бельё). хье̃кхорг [хье̃кхорган, хье̃кхоргана, хье̃кхорго̃, хье̃кхорге̃, й; мн. хье̃кхоргаш, й] лист ползу́чего расте́ния. хье̃къа [хье̃къа, хьийкъира, хьекъна] созре́ть, уроди́ться, вы́расти в изоби́лии (о плодах, злаках); ялта дика хьийкъина колхозан а̃ре̃нашках хлеб хорошо́ уроди́лся на колхо́зных поля́х; хьо̃ькъийла! пусть вы́растет в изоби́лии! (пожелание при пахоте, прополке). хье̃къадайта* понуд. от хье̃къо̃. хье̃къадала* потенц. от хье̃къа. хье̃къал [хье̃къалан, хье̃къална, хье̃къало̃, хье̃къале̃, д; мн. хье̃къалш, д] ум, рассу́док; хье̃къалах тила потеря́ть рассу́док, сойти́ с ума́, обезу́меть; хье̃къалехь вуй хьо? в уме́ ли ты? хье̃къалалла му́дрость. хье̃къалан прил. к хье̃къал. хье̃къалдерг, хье̃къалдолу прич. у́мный, рассуди́тельный. хье̃къалдо̃цу, хье̃къалдо̃цург прич. безу́мный, безрассу́дный. хье̃къалдоцуш деепр. безу́мно, безрассу́дно. хье̃къалниг см. хье̃къалан. хье̃къийта [хьо̃ькъуьйту, хье̃къийтира, хье̃къийтина] понуд. от хье̃къа. хье̃къо̃ [хье̃къадо*, хье̃къийра, хье̃къийна] уроди́ть, принести́ плоды́; ялта дика хье̃къийна латто̃ земля́ дала́ хоро́ший урожа́й. хье̃лаш мн. от хьал. хье̃лий мн. от етт. хье̃лийн, хье̃лийниг прил. коро́вий; хье̃лийн даьтта коро́вье топлёное ма́сло; хье̃лийн налха коро́вье сли́вочное ма́сло. хье̃лио̃зархо̃ доя́рка, дои́льщица; доя́р, дои́льщик. хье̃м [хье̃ман, хье̃мана, хье̃мо̃, хье̃ме̃, б; мн. хье̃маш, б] промедле́ние, заде́ржка; хье̃м бан проме́длить, задержа́ться; хье̃м ца беш без заде́ржки, неотлага́тельно. хье̃н1 [хьо̃ь, хьийра, хьийна] 1) мять, размина́ть; неӀ хье̃н размина́ть ко́жу; 2) меси́ть; бод хье̃н меси́ть те́сто; ◊ меттах хье̃н тро́гаться с ме́ста. хье̃н2 прил. к хье̃ 1) мозгово́й; 2) теменно́й; хье̃н даьӀахк теменна́я кость; хье̃н юкъ те́мя. хье̃на прил. 1) оби́льный жира́ми, жи́рный; хье̃на латта жи́рная (плодородная) земля́; хье̃на чорпа жи́рный суп; 2) са́льный, жи́рный, гря́зный от - жи́ра; хье̃на куьгаш жи́рные ру́ки. хье̃нан мест. чей, чья, чьё; хье̃нан ду xIapa тетрадь? чья э́та тетра́дь? хье̃наниг см. хье̃на. хье̃нех мест. 1) не́кто, не́кий, кто́-то, тако́й-то; 2) уст. не́кто, кто́-то (заменяет имя мужа или жены — по чеченскому пережиточному обычаю супруги друг друга по имени не называют). хье̃ниг см. хье̃н2. хьер1 масд. от хье̃н1. хьер2 [хье̃ран, хье̃рана, хье̃ро̃, хье̃ре̃, й; мн. хье̃раш, й] ме́льница; хье̃ра ваха идти́ на ме́льницу; хье̃ран го̃ а) ме́льничное кольцо́ (жёрнова); б) отхо́ды муки́ вокру́г жёрнова; хих ведда хье̃ра кӀел иккхина посл. бежа́л от реки́ — попа́л под ме́льницу (соотв. из огня́ да в полы́мя). хье̃радаккха объект в ед. 1) свести́ с ума́; взбеси́ть; 2) перен. взбеси́ть, вы́звать кра́йнее раздраже́ние, гнев. хье̃рада̃ла* субъект в ед. 1) сойти́ с ума́, потеря́ть рассу́док; 2) перен. прийти́ в бе́шенство, в состоя́ние кра́йнего раздраже́ния, гне́ва. хье̃рада̃лар* масд. 1) сумасше́ствие, умопомеша́тельство; бе́шенство; 2) перен. бе́шенство, неи́стовство, я́рость. хье̃рада̃ха 1) свести́ с ума́, взбеси́ть объект во мн.; своди́ть с ума́; 2) перен. приводи́ть в бе́шенство, доводи́ть до кра́йнего раздраже́ния. хье̃радаьлларг* прил. 1) сумасше́дший, умалишённый, безу́мный; бе́шеный (о животных); хье̃радаьлла жӀаьла бе́шеная соба́ка; вехначунна некъ битина хье̃раваьллачо̃ погов. сумасше́дший уступи́л доро́гу пья́ному; 2) перен. исступлённый, необу́зданный, неи́стовый. хье̃радийла* 1) сходи́ть с ума́, теря́ть рассу́док; беси́ться (о животных); 2) перен. быть в кра́йнем раздраже́нии, неи́стовствовать. хьерадийлар* масд. 1) сумасше́ствие; бе́шенство; 2) раздраже́ние, гнев; неи́стовство, я́рость. хье̃радовла* субъект во мн. сойти́ с ума́, потеря́ть рассу́док; взбеси́ться (о животных);
хье̃ран, хье̃раниг прил. ме́льничный; хье̃ран корта ме́льничная плоти́на; хье̃ран тӀулг ме́льничный жёрнов; хье̃ран кӀелхьара тӀулг ни́жний жёрнов ме́льницы; хье̃ран тӀехулара тӀулг ве́рхний жёрнов ме́льницы; хье̃ран та̃тол рука́в реки́, отведённый для ме́льницы. хьерча [хьерча, хьирчира, хьирчина] 1) ви́ться, завива́ться; месаш хьерча во́лосы вью́тся; 2) обвива́ться, обма́тываться вокру́г чего-л. хьерчадайта* понуд. от хьерчо̃. хьерчадала* потенц. от хьерча. хьерчийта [хьоьрчуьйту, хьерчийтира, хьерчийтина] понуд. от хьерча. хьерчо̃ [хьерчадо*, хьерчийра, хьерчийна] обма́тывать, обёртывать, завора́чивать; ◊ де̃кхарш хьерчо̃ задолжа́ть. хье̃сан, хье̃саниг прил. к хьа̃са. хье̃сап [хье̃сапан, хье̃сапна, хье̃сапо̃, хье̃сапе̃, д; мн. хье̃сапаш, д] 1) мат. зада́ча; арифметически хье̃сап арифмети́ческая зада́ча; 2) расчёт, наме́рение; хье̃сап дан а) реши́ть зада́чу; б) счита́ть, подсчи́тывать; в) размышля́ть; во̃ьдуш динарг хье̃сап дац во̃гӀуш динарг бе̃н посл. ве́рен тот расчёт, кото́рый сде́лан не при ухо́де, а при прихо́де (соотв. хвали́сь не иду́чи в бой, а иду́чи с боя). хье̃сапдар масд. 1) реше́ние зада́чи; 2) счёт; 3) размышле́ние. хье̃сапле̃лор масд. счетово́дство. хье̃сапле̃лорхо̃ счетово́д. хье̃сий мн. от хьаса. хьеста [хьоьсту, хьистира, хьистина] ласка́ть. хьестадала* 1) потенц. от хьеста; 2) ласка́ться; нанна хьестало бер ребёнок ласка́ется к ма́тери. хьестийта [хьоьстуьйту, хьестийтира, хьестийтина] понуд. от хьеста. хьех1[хье̃хан, хье̃хана, хье̃хо̃, хье̃хе̃, д; мн. хьехнаш, д] ли́па. хьех2 [хье̃харан, хье̃харна, хье̃харо̃, хье̃харе̃, й; мн. хье̃харш, й] грот, пеще́ра. хьех3 [хье̃харан, хье̃харна, хье̃харо̃, хье̃харе̃, д; мн. хье̃харий, д] тур, го́рный козёл. хье̃ха1 [хье̃ханан, хье̃ханна, хье̃хано̃, хье̃хане̃, б; мн. хье̃ханаш, б] налёт (на поверхности чего-л.). хье̃ха2 [хьо̃ьху, хьийхира, хьехна] обучи́ть, учи́ть. хье̃ха3 [хьо̃ьху, хьийхира, хьехна] ма́зать. хьехадайта* понуд. от хье̃хо̃. хье̃хадала* потенц. от хье̃ха2,3. хье̃хам [хье̃хаман, хье̃хамна, хье̃хамо̃, хье̃хаме̃, б; мн. хье̃хамаш, б] 1) рел. нравоуче́ние, про́поведь (у мусульман); 2) сове́т, наставле́ние. хье̃ханан, хье̃ханниг прил. к хье̃ха1. хье̃хар масд. уче́ние, обуче́ние. хье̃харан, хье̃харниг прил. к хьех2 пеще́рный. хье̃хархо̃ [хье̃хархо̃чун, хье̃хархо̃чунна, хье̃хархо̃чо̃, хье̃хархо̃чуьнга, в, й; мн. хье̃хархой, б] учи́тель, учи́тельница. хье̃хархойн, хье̃хархойниг прил. учи́тельский. хье̃хийта [хьо̃ьхуьйту,хье̃хийтира, хье̃хийтина] понуд. от хье̃ха2,3. хье̃хо̃ [хье̃хадо*, хье̃хийра, хье̃хийна] 1) упомина́ть; 2) напомина́ть. хье̃хор масд. 1) упомина́ние; 2) напомина́ние. хье̃чаш мн. от хьач. хье̃чийн, хье̃чийниг прил. к хьач сливо́вый (о плоде и дереве); хье̃чийн варени сливо́вое варе́нье. хьеш мн. от хье̃. хье̃ша [хьо̃ьшу, хьийшира, хьешна] дави́ть, топта́ть; буц хье̃ша топта́ть траву́; зе̃загаш хье̃ша топта́ть цветы́. хье̃шадала* потенц. от хье̃ша. хье̃шан прил. гостево́й; хье̃шан да̃ хозя́ин, реже хозя́йка (тот, та, у кого находишься в гостях). хье̃шанадика, хье̃шанадиканиг прил. гостеприи́мный. хье̃шаниг см. хье̃шан. хье̃шар масд. топта́ние. хье̃ший мн. от хьа̃ша. хье̃шийтан [хьо̃шуьйту, хье̃шийтира, хье̃шийтина] понуд. от хье̃ша. хьийза [хьийза, хьийзира, хьийзина] 1) повора́чиваться; 2) враща́ться, верте́ться, крути́ться; чкъург хьийза семана гонах колесо́ враща́ется вокру́г оси́; 3) кружи́ться; корта хьийза голова́ кру́жится; аьрзу хьийза мархашлахь орёл кру́жи́тся под облака́ми; 4) ви́ться (о волоса́х). хьийзадайта* понуд. от хьийзо̃. хьийзадала* потенц. от хьийза. хьийзар масд. 1) враще́ние, верче́ние; кру́чение; 2) круже́ние. хьийзарг прич. враща́ющийся, вертя́щийся, крутя́щийся. хьийзийта [хьуьйзуьйту, хьийзийтира, хьийзийтина] понуд. от хьийза. хьийзина, хьийзинарг прич. прош. вр. от хьийза; хьийзина месаш вью́щиеся во́лосы. хьийзо̃ [хьийзадо*, хьийзийра, хьийзийна] 1) повора́чивать, повёртывать; винт хьийзо̃ повёртывать винт; аьтту̃ aгӀоp хьийзо̃ повёртывать напра́во; враща́ть, крути́ть; бера хьийзо̃ враща́ть бараба́н (механизма); 3) перен. кружи́ть; корта хьийзо̃ кружи́ть го́лову; 4) завива́ть; месаш хьийзо̃ завива́ть во́лосы; 5) виля́ть; цӀога хьийзо̃ виля́ть хвосто́м; 6) перен. разы́грывать, дура́чить, поднима́ть на́ смех; 7) перен. му́чить, издева́ться; дийнаташ хьийзо̃ му́чить живо́тных; ◊ ме̃кхаш хьийзо̃ крути́ть усы́. хьийзор масд. 1) повора́чивание; 2) враще́ние, верче́ние, круже́ние; 3) зави́вка; 4) виля́ние; 5) перен. издева́тельство. хьийкъина, хьийкъинарг прич. от хье̃къа 1) упи́танный; хьийкъина бер упи́танный ребёнок; 2) ту́чный; хьийкъина ялташ ту́чные хлеба́. хьийса [хьуьйсу, хьийсира, хьийсина] субъект во мн. смотре́ть, гляде́ть. хьийсадала* потенц. от хьийса. хьийсархо̃ [хьийсархо̃чун, хьийсархо̃чунна, хьийсархо̃чо̃, хьийсархо̃чуьнга, в, й; мн. хьийсархой, б] зри́тель, зри́тельница. хьийсийта [хьуьйсуьйту, хьийсийтира, хьийсийтина] понуд. от хьийса. хьийсо̃ [хьийсадо̃*, хийсийра, хьийсийна] объект во мн. 1) це́лить, ме́тить; 2) направля́ть; 3) пригоня́ть, прила́живать что-л. (по размерам). хьо [хьан, хьу̃на, ахь, хьо̃ьга] мест. ты. хьо̃ мест. сам, сама́, само́; хьо-хьо̃ ты сам (сама́). хьовда [хьовду, хьаьвдира, хьаьвдда] субъект во мн. побежа́ть, бежа́ть. хьовза1 [хьаьвза, хьаьвзира, хьаьвзина] 1) поверну́ться; аьтту̃ а̃гӀор хьовза поверну́ться напра́во; 2) заверте́ться, закрути́ться, закружи́ться (напр. в танце); 3) перен. вскружи́ться; корта хьаьвзина сан у меня́ закружи́лась голова́. хьовза2 [хьовзу, хьаьвзира, хьаьвзина] прясть. хьовзадала* потенц. от хьовза1,2. хьовзам препя́тствие, поме́ха; хьовзам баккха или хьовзам бан чини́ть препя́тствия, препя́тствовать. хьовзар масд. 1) верче́ние, круже́ние; 2) в разн. знач. оборо́т. хьовзийта [хьовзуьйту, хьовзийтира, хьовзийтина] понуд. от. хьовза1,2. хьовзо̃ [хьовзадо*, хьовзийна, хьовзийра] 1) поверну́ть; духа хьовзо̃ поверну́ть наза́д; аьтту̃ aгӀop хьовзо̃ поверну́ть напра́во; 2) покрути́ть, поверте́ть, покружи́ть; скрути́ть; 3) перен. вскружи́ть; корта хьовзо̃ вскружи́ть го́лову; 4) зави́ть; месаш хьовзо̃ зави́ть во́лосы; 5) пусти́ть в оборо́т (деньги); 6) перен. разыгра́ть; одура́чить. хьовла [хьовлин, хьовлина, хьовлано̃, хьовлане̃, д; мн. хьовланаш, д] халва́. хьовлин, хьовлиниг прил. халво́вый. хьовса [хьовсу, хьаьвсира, хьаьвсина] субъект во мн. посмотре́ть, взгляну́ть. хьовсадала* потенц. от хьовса. хьовсар масд. смотр. хьовсийта [хьовсуьйту, хьовсийтира, хьовсийтина] понуд. от хьовса. хьовсо̃ [хьовсадо*, хьовсийра, хьовсийна] объект во мн. 1) наце́лить; 2) напра́вить, дать назначе́ние; 3) пригна́ть, прила́дить что-л. (по размерам). хьовсор масд. 1) наце́ливание; 2) направле́ние, назначе́ние. хьовх союз то́ есть. хьогалла жа́жда; хьогалла яйа утоли́ть жа́жду. хьогах хила испы́тывать жа́жду, хоте́ть пить. хьогӀан, хьогӀаниг прил. к хьагӀ неприя́зненный, вражде́бный. хьожа [хьожанан, хьожанна, хьожано̃, хьожане̃, й; мн. хьожанаш, й] за́пах; арома́т; вонь; хаза хьожа прия́тный за́пах, арома́т; бо̃ьха хьожа неприя́тный за́пах, дурно́й за́пах, вонь; злово́ние; хьожа кхе̃та проту́хнуть, ту́хнуть; припа́хивать; жижигана хьожа кхетта мя́со проту́хло; хьожа яккха поню́хать; хьожа я̃н па́хнуть, издава́ть за́пах; хьожа я̃ха ню́хать. хьожайо̃гӀу, хьожайо̃гӀург прич. арома́тный, души́стый; воню́чий, злово́нный; хьожайо̃гӀу саба души́стое мы́ло; ◊ хьожайо̃гӀу буц бот. богоро́дская трава́. хьо̃за [хьо̃занан, хьо̃занна, хьо̃зано̃, хьо̃зане̃, д; мн. хьо̃зий или хьо̃зарчий, д] воробе́й; хьо̃занан кӀорни воро́бушек; ◊ хьо̃зин кхоьш чечеви́ца. хьо̃зийн, хьо̃зийниг прил. воробьи́ный; ◊ хьо̃зийн кхо̃ьниг чечеви́чный. хьокха [хьокхан, хьокхана, хьокхо̃, хьокхе̃, б; мн. хьокхий, д] кол, шест, жердь. хьо̃кха [хьу̃кху, хьуьйкхира, хьоькхна] разг. показа́ть, продемонстри́ровать. хьо̃кхам [хьо̃кхаман, хьо̃кхамна, хьо̃кхамо̃, хьо̃кхаме̃, б; мн. хьо̃кхамаш, д] 1) бот. просвирня́к; 2) анат. ча́шка, ча́шечка; го̃лан хьо̃кхам коле́нная ча́шечка; 3) пы́шка, лепёшка из пшени́чной муки́; дика беттина хьо̃кхам хорошо́ вы́печенная лепёшка. хьо̃къала, хьо̃къалниг прил. соотве́тствующий. хьокъан, хьокъаниг прил. к хьакъ. хьокъехь послелог о, относи́тельно, по по́воду; бе̃рийн хьокъехь гӀайгӀа бан забо́титься о де́тях; цу хьокъехь по э́тому по́воду; то̃ламан хьокъехь керла хабар весть о побе́де. хьо̃лан, хьо̃ланиг прил. к хьал. хьолтӀам [хьолтӀаман, хьолтӀамна, хьолтӀамо̃, хьолтӀаме̃, й; мн. хьолтӀамаш, й] галу́шка из кукуру́зной муки́. хьо̃ме̃, хьо̃ме̃ниг прил. дорого́й, уважа́емый; хьо̃ме̃ на̃къостий дороги́е това́рищи; ◊ хьо̃ме̃ хе̃та дорожи́ть кем-чем-л. хьомсара прил. уважа́емый. хьомсаралла уваже́ние. хьомсарниг см. хьомсара. хьо̃налла жи́рность. хьонка [хьонкин, хьонкина, хьонкано̃, хьонкане̃, б; мн. хьонканаш, б] бот. черемша́; хьонкин Ӏарч сте́бель черемши́; хьонка-мача голо́вка черемши́. хьонхал [хьонхалан, хьонхална, хьонхало̃, хьонхале̃, б; мн. хьонхалш, д] с.-х. ле́ме́х. хьорзам [хьорзаман, хьорзамна, хьорзамо̃, хьорзаме̃, й; мн. хьорзамаш, й] сухожи́лие. хьорзаман, хьорзамниг прил. сухожи́льный. хьорка [хьорканан, хьорканна, хьоркано̃, хьоркане̃, й; мн. хьорканаш, й] лоды́жка, щи́колотка. хьормат [хьорматан, хьорматна, хьормато̃, хьормате̃, й; мн. хьорматаш, й] гру́ша (плод и дерево). хьорматан, хьорматниг прил. гру́шевый. хьоршам [хьоршаман, хьоршамна, хьоршамо̃, хьоршаме̃, б; мн. хьоршамаш, д] чиха́нье; хьоршамаш детта чиха́ть; хьоршам то̃ха чихну́ть. хьостам [хьостаман, хьостамна, хьостамо̃, хьостаме̃, б; мн. хьостамий, д] гвоздь; хьостам то̃ха приби́ть гвоздь. хьостаман, хьостамниг прил. гвоздево́й. хьостин, хьостиниг прил. к хьаст. хьоткъан, хьоткьаниг прил. к хьаткъа мочево́й; хьоткъан ахкарг анат. мочево́й пузы́рь. хьо̃чан, хьо̃чаниг прил. к хьач сли́вовый (о дереве). хьо̃шалла гостеприи́мство; хьо̃шалла дан угости́ть, угоща́ть; приня́ть го́стя; оказа́ть гостеприи́мство. хьо̃шалладар масд. угоще́ние; оказа́ние гостеприи́мства. хьо̃шаллин, хьо̃шаллиниг прил. гостеприи́мный. хьоькх [хьоькхан, хьоькхана, хьоькхо̃, хьоькхе̃, й; мн. хьоькхнаш, й] 1) пятно́; шаршу тӀе̃ра хьо̃наллин хьоькх са́льное пятно́ на ска́терти; 2) кля́кса. хьо̃ькхург [хьо̃ькхурган, хьо̃ькхургана, хьо̃ькхурго̃, хьо̃ькхурге̃, й; мн. хьо̃ькхургаш, й] лопу́х. хьо̃ьхан, хьо̃ьханиг прил. к хьех1ли́повый; хьо̃ьхан моз ли́повый мёд; хьо̃ьхан хьун липня́к, ли́повый лес. хьу̃ [хьу̃нан, хьунна, хьу̃но̃, хьу̃не̃, й; мн. хьу̃наш, й] воспале́ние ра́ны (вызванное холодом, сыростью); чевнна хьу̃ кхетта ра́на воспали́лась; хьу̃ кхе̃тийта застуди́ть ра́ну. хьулам [хьуламан, хьуламна, хьуламо̃, хьуламе̃, б; мн. хьуламаш, б] та́йна. хьуламан, хьуламниг прил. та́йный, скры́тый. хьулдайта* понуд. от хьулдан. хьулдала* 1) потенц. от хьулдан; 2) скры́ться; 3) погрузи́ться (в жидкость, в сыпучее вещество). хьулдан* 1) скрыть, утаи́ть; 2) погрузи́ть (в жидкость, в сыпучее вещество); гӀамарлахь ко̃гаш хьулбан погрузи́ть но́ги в песо́к. хьулдар* масд. от хьулдан. хьун [хьуьнан, хьуьнна, хьуьно̃, хьуьне̃, й; мн. хьаннаш, й] лес; хьун йихкина ру́бка ле́са запрещена́; хьуьнах в лесу́. хьу̃на мест. дат. п. от хьо тебе́. хьунбуца̃ре̃ лесосте́пь. хьунйо̃гӀар масд. лесонасажде́ние. хьунйо̃цу, хьунйо̃цург прич. безле́сный. хьункечъяр масд. лесозагото́вки. хьункечъярхо̃ лесозагото́вщик. хьунле̃лор масд. лесово́дство. хьунле̃лорхо̃ лесово́д. хьунле̃лорхойн, хьунле̃лорхойниг лесово́дческий. хьунхьакхар масд. ру́бка ле́са. хьунхьокхург прич. лесору́б. хьурмат [хьурматан, хьурматна, хьурмато̃, хьурмате̃, д; мн. хьурматаш, д] 1) почёт, уваже́ние; 2) бережли́вость, эконо́мия; хьурмат дан а) почита́ть, чтить, уважа́ть; б) бере́чь, эконо́мить. хьуьжар [хьуьжаран, хьуьжарна, хьуьжаро̃, хьуьжаре̃, й; мн. хьуьжарш, й] уст. медресе́ (мусульманская духовная школа). хьуьлла нареч. там. хьуьнан прил. к хьун лесно́й; хьуьнан на̃на лесна́я ни́мфа (сказочное женоподобное существо, живущее в лесу); ◊ хьуьнан цӀа̃зам земляни́ка. хьуьнан цӀа̃замийн, хьуьнан цӀа̃замийниг прил. земляни́чный. хьуьнар [хьуьнаран, хьуьнарна, хьуьнаро̃, хьуьнаре̃, д; мн. хьуьнарш, д] 1) эне́ргия; 2) до́блесть; белхан хьуьнар трудова́я до́блесть; 3) спосо́бность, уме́ние что-л. сде́лать. хьуьнарбухка сре́дняя подпру́га седла́. хьуьнаре̃, хьуьнаре̃ниг прил. 1) энерги́чный, акти́вный; 2) до́блестный; хьуьнаре̃ къинхье̃гам до́блестный труд. хьуьнзавод лесозаво́д. хьуьнзаводан, хьуьнзаводаниг прил. лесозаво́дский, лесозаводско́й. хьуьнниг см. хьуьнан. хьуьнпромышленность лесопромы́шленность. хьуьнхо̃ [хьуьнхо̃чун, хьуьнхо̃чунна, хьуьнхо̃чо̃, хьуьнхо̃чуьнга, в, й; мн. хьуьнхой, б] лесни́к. хьуьхьадо̃ла* [хьуьхьаду̃лу, хьуьхьадуьйлира, хьуьхьадоьлла] запыха́ться. Каталог: wp-content -> uploads -> 2015 2015 -> География пәнінен облыстық олимпиада 2015 -> Сыздыкова Гульжанар Каримовна карабаева Самал Сериковна Исетова Венера Мухаметжановна Список граждан, допущенных к собеседованию на объявленный конкурс 2015 -> Ибраев Жомарт Омашұлы; Результат конкурса по осуществлению отбора кандидатов на занятие 2015 -> Географиядан теориялық тур сұрақтары ( 9 сынып) Аудандық олимпиада 2014 – 2015 оқу жылы 2015 -> Биографическая справка 2015 -> Bala Turkvizyon 2015» Түрік әлемі әндерінің Ұлттық іріктеу турының ережесі Байқауды ұйымдастырушылар: «Bala Turkvizyon 2015» Ұлттық Түрік әлемі әндері байқауының (ары қарай Байқау) ұйымдастырушылары «rimas televiziyon Radyo Produksyon A жүктеу/скачать 15.54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|