ЭнергияныЈ са›талу заЈы (диссипативті, мысалы Їйкеліс кЇші болмаса)
Айналмалы ›оз“алыстыЈ негізгі теЈдеуі (›оз“алмайтын оське байланысты ›атты дененіЈ)
,
м±нда М – dt уа›ыт аралы“ында денеге Щсер ететін кЇш моменті; J – дененіЈ инерция моменті; ω – б±рышты› жылдамды›; Jω – импульс моменті.
КЇш моменті
м±нда
– ›оз“алмайтын нЇктеден
кЇш тЇсірілген нЇктеге дейінгі радиус-вектор.
КЇш моментініЈ модулі
M=Fl
м±нда l – кЇш иіні( айналу осінен кЇш ба“ытына дейінгі еЈ ›ыс›а ›ашы›ты›)
Импульс моменті
м±нда
– ›оз“алмайтын нЇктеден
импульс векторына дейінгі радиус-вектор.
Инерция моменті т±ра›ты болса
м±нда ε – б±рышты› Їдеу.
ДененіЈ оське ›атысты импульс моменті
Материалды› нЇктеніЈ инерция моменті 
м±нда m – нЇкте массасы; r – оныЈ айналу осінен ара›ашы›ты“ы.
љатты дененіЈ инерция моменті
м±нда массасы Δmі – элементтіЈ айналу осіне дейінгі rі ›ашы›ты“ы.
ДененіЈ массасы Їзіліссіз орналасса интеграл ар›ылы табылады
м±нда V – дене кйлемі.
Штейнер теоремасы
м±нда J0 – ауырлы› центрі ар›ылы жЩне берілген оске параллель йтетін дененіЈ инерция моменті; a – остер арасында“ы ›ашы›ты›; m – дене массасы.
Инерция моменті йзгермейтін бір дене Їшін импульс моментініЈ са›талу заЈы
м±нда J1 жЩне J2 – бастап›ы жЩне соЈ“ы инерция моменттері; ω1 жЩне ω2 – дененіЈ бастап›ы жЩне соЈ“ы б±рышты› жылдамды›тры.
Айналатын денеге Щсер ететін т±ра›ты кЇш моментініЈ ж±мысы
м±нда φ – дененіЈ б±рылу б±рышы.
Дене айналмалы ›оз“ал“анда“ы лездік ›уат
Айналып т±р“ан дененіЈ кинетикалы› энергиясы
Жазы›ты›та сыр“анамай домала“ан дененіЈ кинетикалы› энергиясы
м±нда
– ілгерімелі ›оз“алыстыЈ кинетикалы› энергиясы; υ – дененіЈ инерция центрініЈ жылдамды“ы;
- дененіЈ инерция центрі ар›ылы йтетін осьті айналу ›оз“алысыныЈ кинетикалы› энергиясы.
h тереЈдікте с±йы›ты› ба“анасыныЈ гидростатикалы› ›ысымы
м±нда ρ – с±йы›ты› ты“ызды“ы.
Архимед заЈы
м±нда FA – кері итеруші кЇш; V – ы“ыстырыл“ан с±йы›тыЈ кйлемі.
®зіліссіздік теЈдеуі
м±нда S – тЇтіктіЈ кйлденеЈ ›имасы;
– с±йы›ты›тыЈ жылдамды“ы.
Сы“ылмайтын идеал с±йы›ты›тыЈ стационарлы а“ыны Їшін Бернулли теЈдеуі
м±нда p – тЇтіктіЈ белгілі бір ›имасы Їшін с±йы›тыЈ статикалы› ›ысымы; v – осы ›имада“ы с±йы›ты›тыЈ жылдамды“ы;
– б±л ›има Їшін с±йы›ты›тыЈ динамикалы› ›ысымы; h – ›има орналас›ан жердіЈ биіктігі; ρgh – гидростатикалы› ›ысым.
Ашы› кеЈ ыдыста“ы кішігірім саЈылаудан с±йы›ты›тыЈ а“у жылдамды“ын аны›тайтын Торричелли формуласы
м±нда h – ыдыста“ы с±йы›ты›тыЈ деЈгейінен саЈылыу“а дейінгі тереЈдік.
Т±т›ырлы ортада баяу ›оз“ал“ан шариктіЈ кедергі кЇшін Стокс формуласы аны›тайды
м±нда r – шарик радиусы;
– оныЈ жылдамды“ы,
– т±т›ырлы›.
Са“ат жЇрісініЈ релятивистік баяулауы
м±нда τ – екі о›и“а арасында“ы тынышты› жЇйедегі уа›ыт аралы“ы;
– сол екі о›и“а арасында“ы дене ›оз“алатын жЇйедегі уа›ыт аралы“ы.
°зынды›тыЈ релятивистік (лоренцтік) ›ыс›аруы
м±нда
- дененіЈ тынышты›та болатын жЇйедегі ±зынды“ы (меншікті ±зынды›);
- дененіЈ ›оз“алатын жЇйедегі ±зынды“ы.
Релятивистік жылдамды›тар ›осылу заЈы
м±нда
-лабораториялы› (тынышты›) жЇйедегі дененіЈ жылдамды“ы;
– тынышты› жЇйеге ›атысты
жылдамды›пен ›оз“алатын жЇйедегі дененіЈ жылдамды“ы.
Релятивистік бйлшектіЈ массасы жЩне импульсі
м±нда m0 – тынышты› массасы.
Релятивистік бйлшектіЈ толы› жЩне кинетикалы› энергиясы
Релятивистік бйлшектіЈ импульсі жЩне энергиясы арасында“ы байланыс
Шдебиет:
-
Абдулла Ж . Физика курсыныЈ дЩрістері: О›у ›±ралы. Алматы: ДЩуір, 2012. 528 б.
-
Абдуллаев Ж. Механика“а кіріспе. Алматы: Мектеп, 1988
-
Бектыбаев Ш.Б., Рахимов љ., т.б. Жалпы физика курсы (Механика жЩне молекулалы› физика бйлімі): О›у ›±ралы. љара“анды: КарМТУ. 2008.85 6.
-
љадыров Н., љойшыбаев Н. Механика, молекулалы› физика. Алматы: љаза› университеті, 2001.
-
Яворский Б.М., Пинский А.А. Основы физики: Учебн. пособ.: В 2 т. М.: Наука, 1981.
-
Трофимова Т.И. Курс физики. Учебн. пособие для вузов. М.: Академия, 2004.
-
љожанов Т.С., Рысменде С.С. Физика курсы: 2 т. Алматы, 2001.
-
Савельев И.В. Жалпы физика курсы. 1,2 том. Алматы: Мектеп, 2004.
Молекулалы› физика жЩне термодинамика.
Жоспар
Та›ырып 1,2 Идеал газдыЈ тЩжірибелік заЈдары. МКТ негіздері.
Та›ырып 3 ТермодинамиканыЈ негізгі заЈдары
Та›ырып 3 На›ты газдар. Тасымалдау ›±былыстары
Зат мйлшері (моль саны):
, немесе
,
м±нда N – жЇйеніЈ ›±рылымды› элементтерініЈ саны (молекулалар, атомдар, иондар жЩне т.б.); NA- Авогадро т±ра›тысы.
ЗаттыЈ мольды› массасы
; м±нда m- масса.
Біртекті жЇйеніЈ бйлшектер (молекулалар, атомдар, иондар жЩне т.б.) концентрациясы
м±нда V- жЇйеніЈ кйлемі;
- зат ты“ызды“ы.
ГаздардыЈ молекула-кинетикалы› теориясыныЈ негізгі теЈдеуі
p=
n<
>=
n<
>,
МолекуланыЈ бір еркіндік дЩрежесіне келетін орташа кинетикалы› энергия
,
МолекуланыЈ толы› энергиясы
,
м±нда“ы k – Больцман т±ра›тысы; T-термодинамикалы› температура;
i – еркіндік дЩрежелер саны .
Газ ›ысымыныЈ молекулалар концентрациясынан жЩне температурадан тЩуелділігі
p=nkT.
Молекулалар жылдамды“ы:
орташа квадратты›
,
орташа арифметикалы›
,
ы›тималды
.
Идеал газдыЈ кЇй теЈдеуі (Менделеев — Клапейрон теЈдеуі):
pV=
T, немесе pV=
RT,
м±нда“ы m-газдыЈ массасы; M-газдыЈ молярлы› массасы; R- газ т±ра›тысы; T-термодинамикалы› температура;
Дальтон заЈы p=p1 + p2+p3+….+pn,
ГаздыЈ молярлы›
жЩне меншікті
жылусыйымдылы›тарыныЈ арасында“ы байланыс:
,
м±нда“ы
-газдыЈ молярлы› массасы.
Изохоралы› жЩне изобаралы› мольды› жылусыйымдылы›тар:
;
Изохоралы› жЩне изобаралы› меншікті жылусыйымдылы›тар:
;
.
Р. Майер теЈдеуі Ср = Cv + R
Адиабата (Пуассон) кйрсеткіші
, немесе
, немесе
.
Идеал газдыЈ ішкі энергиясы
U=N<
>, немесе U= ν
=
νRT;
Изобаралы› процесс (р=const) кезіндегі ж±мысы
A=p(V2-V1)=
Изотермиялы› процесс (T=const) кезіндегі газ ж±мысы
,
Адиабаталы› процесс кезінде
,
,
Пуассон теЈдеуі (адибаталы› процесс теЈдеуі) : P
= const.
ТермодинамиканыЈ бірінші бастамасы (заЈы):
Q =
U+A;
м±нда Q-газ“а берілген жылу мйлшері;
U – оныЈ ішкі энергиясыныЈ йзгерісі; A- сырт›ы кЇштерге ›арсы орындал“ан ж±мыс.
Изобаралы› процесс Їшін термодинамиканыЈ бірінші бастамасы
Q=
CV
+
R
=
Cp
=
νR
T ,
Изохоралы› процесс Їшін (A=0)
Q=
U =
Cv
=
νR
T,
Изотермиялы› процесс Їшін (
U=0)
Q=
=ν
,
Адиабаталы› процесс Їшін (Q= 0)
Q=-
U =-
Cv
.
Жалпы жа“дайда“ы цикл Їшін пайдалы Щсер коэффициенті (п.Щ.к.)
м±нда“ы Q1 - ж±мыс денесініЈ ›ыздыр“ыштан алатын жылу мйлшері, Q2 -ж±мыс денесініЈ суыт›ыш›а беретін жылу мйлшері, А – пайдалы ж±мыс.
Карно циклы Їшін п.Щ.к.
немесе
м±нда“ы T1 – ›ыздыр“ыштыЈ температурасы, T2- суыт›ыш температурасы.
Бір молекуланыЈ бірлік уа›ыт аралы“ында со›ты“ысуларыныЈ орташа саны,
=
,
м±нда“ы d – молекуланыЈ эффективті диаметрі; n – молекулалар концентрациясы; <
> - молекулалардыЈ орташа арифметикалы› жылдамды“ы.
Газ молекуласы еркін жЇрісініЈ орташа Їзынды“ы:
=
.
Фик (диффузия) заЈы
,
м±нда“ы
- диффузия нЩтижесінде
ауданнан
уа›ыт аралы“ында ауыс›ан газ;
- диффузия (диффузия коэффициенті);
- молекулалар концентрациясыныЈ градиенті;
- бір молекуланыЈ массасы.
Диффузия коэффициенті
Ньютон Їйкеліс заЈы
F=-dp/dt=-
(d
/dz)
S
М±нда“ы F – ›оз“алыста“ы газ ›абаттарыныЈ арасында“ы ішкі Їйкеліс (т±т›ырлы›) кЇші.
Т±т›ырлы›
,
Фурье заЈы
,
Жылуйткізгіштік
м±нда“ы
- газдыЈ меншікті изохоралы› жылу сыйымдылы“ы.
Шдебиет:
-
Абдулла Ж . Физика курсыныЈ дЩрістері: О›у ›±ралы. Алматы: ДЩуір, 2012. 528 б.
-
Абдуллаев Ж. Механика“а кіріспе. Алматы: Мектеп, 1988
-
Бектыбаев Ш.Б., Рахимов љ., т.б. Жалпы физика курсы (Механика жЩне молекулалы› физика бйлімі): О›у ›±ралы. љара“анды: КарМТУ. 2008.85 6.
-
љадыров Н., љойшыбаев Н. Механика, молекулалы› физика. Алматы: љаза› университеті, 2001.
-
Яворский Б.М., Пинский А.А. Основы физики: Учебн. пособ.: В 2 т. М.: Наука, 1981.
-
Трофимова Т.И. Курс физики. Учебн. пособие для вузов. М.: Академия, 2004.
-
љожанов Т.С., Рысменде С.С. Физика курсы: 2 т. Алматы, 2001.
-
Савельев И.В. Жалпы физика курсы. 1,2 том. Алматы: Мектеп, 2004.
Электр.
Жоспар:
Та›ырып 1,2 Кулон заЈы. Электростатикалы› йріс. Кернеулік. Потенциал. Электр йрісініЈ ж±мысы
Та›ырып 3,4,5 Электрсыйымдылы“ы. Электр йрісініЈ энергиясы. Т±ра›ты ток заЈдары
Кулон заЈы
Электр йрісініЈ кернеулігі 
м±нда“ы
– йрістін берілген нЇктесіне орнатыл“ан нЇктелік оЈ Q зарядына Щсер ететін кЇш.Электр йрісіне орнатыл“ан нЇктелік Q зарядына Щсер ететін кЇш
Электр йрісініЈ
кернеулік векторыныЈ а“ыны
немесе
м±нда“ы α –
кернеулік векторы жЩне бет элементіне
нормаль арасында“ы б±рыш, dS – бет элементініЈ ауданы, En – кернеулік векторыныЈ нормаль“а проекциясы;
НЇктелік Q заряд электр йрісініЈ кернеулігі
Радиусы R заряды Q металл сферамен тудырылатын электр йрісініЈ сфера центрінен r ›ашы›ты›та“ы кернеулігі:
сфера ішінде (r < R) E = 0
сфера бетінде (r = R) 
сферадан тыс (r > R)
Электр йрістерініЈ суперпозиция (беттесу) принципі
Кернеуліктері
жЩне
йрістердіЈ беттесуі кезінде кернеулік векторыныЈ абсолют мЩні
Шексіз біркелкі зарядтал“ан жазы›ты›тыЈ электр йрісі кернеулігі
м±нда“ы σ – зарядтыЈ беттік ты“ызды“ы.
ЗарядтыЈ беттік ты“ызды“ы
Электр йрісініЈ потенциалы, потенциал энергияныЈ йрістіЈ берілген нЇктесінде орнатыл“ан нЇктелік оЈ заряд›а ›атынасына теЈ шама
немесе
Q нЇктелік зарядтыЈ r ›ашы›ты›та“ы потенциалы
n нЇктелік зарядтардыЈ
Потенциал электр йрісініЈ кернеулігімен келесідей байланыс›ан
Q зарядын потенциалы φ1 йріс нЇктесінен потенциалы φ2 нкЇтесіне орын ауыстыр“анда электр йрсініЈ ж±мысы
немесе
Біртекті йріс Їшін соЈ“ы формула келесі тЇрде жазылады
м±нда“ы l – орын ауыстыру; α –
векторы жЩне
орын ауыстыру ба“ыттары арасында“ы б±рыш.
Жекеленген йткізгіштіЈ немесе конденсатордыЈ электр сыйымдылы“ы
м±нда“ы ΔQ – йткізгішке (конденсатор“а) берілген заряд; Δφ – осы зарядпен тудырыл“ан потенциалдыЈ йзгерісі
Диэлектрлік йтімділігі ε шексіз ортада орналас›ан, радиусы R жекеленген йткізгіш сфераныЈ электр сыйымдылы“ы
Жазы› конденсатордыЈ электр сыйымдылы“ы
м±нда S – астарлар ауданы; d – олардыЈ арасында“ы ›ашы›ты›; ε – астарлар арасында“ы кеЈістікті толтыратын, диэлектриктіЈ диэлектрлік йтімділігі.
Тізбектей жал“ан“ан конденсаторлардыЈ электр сыйымдылы“ы
жалпы жа“дайда
м±нда“ы n – конденсаторлар саны
Параллель жал“ан“ан конденсаторлардыЈ электр сыйымдылы“ы жалпы жа“дайда
Зарядтал“ан йткізгіштіЈ энергиясы Q заряд, φ потенциал жЩне C электр сыйымдылы› ар›ылы келесі ›атынастармен йрнектеледі
Зарядтал“ан конденсатордыЈ энергиясы
Т±ра›ты токтыЈ кЇші 
м±нда Q – йткізгіштіЈ кйлденеЈ ›имасынан t уа›ыт ішінде йткен электр мйлшері.
Біртекті йткізгіштіЈ кедергісі
м±нда ρ – йткізгіш затыныЈ меншікті кедергісі; l – оныЈ ±зынды“ы.
иткізгіштер жал“ауларыныЈ кедергісі
тізбектей

параллель
Ом заЈы:
тізбек бйлігі Їшін
т±йы› тізбек Їшін
.
Кирхгоф ережелері. Бірінші ереже: тЇйінде то“ысатын ток кЇштерініЈ алгебралы› ›осындысы нйлге теЈ
Екінші ереже: т±йы› контурда, контурдыЈ барлы› бйліктеріндегі кернеулердіЈ алгебралы› ›осындысы электр›оз“аушы кЇштердіЈ алгебралы› ›осындысына теЈ
м±нда Ii – i-інші бйліктегі ток кЇші; Ri – i-інші бйліктегі белсенді кедергі; εi – i-інші бйліктегі ток кйздерініЈ э.›.к.; n – белсенді кедергілер бар бйліктер саны; k – ток кйздері бар бйліктер саны.
Т±ра›ты ток тізбегініЈ бйлігінде t уа›ыт ішінде, электросатикалы› йріс жЩне сырт›ы кЇштер ат›аратын ж±мыс
Ток ›уаты
Джоуль-Ленц заЈы 
м±нда Q – тізбек бйліктерінде t уа›ыты ішінде бйлінетін жылу мйлшері.
Шдебиет:
-
Абдулла Ж . Физика курсыныЈ дЩрістері: О›у ›±ралы. Алматы: ДЩуір, 2012. 528 б.
-
Бектыбаев Ш.Б., Рахимов љ., т.б. Жалпы физика курсы (Электр жЩне магнетизм бйлімі): О›у ›±ралы. љара“анды: КарМТУ. 2008.
-
Яворский Б.М., Пинский А.А. Основы физики: Учебн. пособ.: В 2 т. М.: Наука, 1981.
-
Трофимова Т.И. Курс физики. Учебн. пособие для вузов. М.: Академия, 2004.
-
љожанов Т.С., Рысменде С.С. Физика курсы: 2 т. Алматы, 2001.
-
Савельев И.В. Жалпы физика курсы. 1,2 том. Алматы: Мектеп, 2004.